اعتکاف سه قسم است: 1- واجب که عبارت از اعتکافی است که بر خود نذر کرده باشد. 2- سنت مؤکده و کفایه و آن اعتکاف دهه ی آخر ماه رمضان است. 3- مستحب، و آن اعتکافی است که نذر و در دهه اخیر رمضان نباشد و یا به عبارت دیگر غیر این دو اعتکاف، مستحب است.
اقسام اعتکاف
* اعتکاف سه قسم است:
1- واجب که عبارت از اعتکافی است که بر خود نذر کرده باشد .
2- سنت مؤکده و کفایه و آن اعتکاف دهه ی آخر ماه رمضان است. زیرا حضرت نبی کریم صلی الله علیه و سلّم از وقتی که به مدینه منوّره تشریف فرما شدند تا وقتی که دنیا را وداع فرمودند، این اعتکاف را بجا می آوردند و بعد از ایشان، ازواج مطهّرات برآن مواظبت نمودند و آن را استمرار بخشیدند و چون بر کسانی که ترک نمودند ایراد نگرفتند، دلیل کفایه بودن است.
3- مستحب، و آن اعتکافی است که نذر و در دهه اخیر رمضان نباشد و یا به عبارت دیگر غیر این دو اعتکاف، مستحب است.
شرط های اعتکاف:
1- نیت است، اگر بدون نیت به اعتکاف نشست، صحیح نیست.
2- مسجد جماعت، از این رو، در هر مسجدی که دارای اذان و اقامت باشد اعتکاف درست است، ولی از همه مساجد اعتکاف در مسجد الحرام و بعد مسجدالنبی و بعد بیت المقدس و بعد در مسجد جامع و بعد در مسجدی که جماعتش زیادتر باشد.
زن، در مسجد خانه ی خود به اعتکاف بنشیند وگوشه خانه اش به منزله مسجد است و در حکم مسجد جماعت است و به غیر وقت احتیاج باید از آن بیرون نرود. اعتکاف زن در مسجد جماعت مکروه است و در صورتی که در خانه اش مسجد نباشد می تواند، موضع دیگری از خانه ی خود را مسجد قرار داده و برای اعتکاف تعیین نماید.(مانند آشپزخانه)
3- روزه است، روزه در اعتکاف واجب و سنت شرط است، اما در اعتکاف مستحب شرط نیست و اعتکاف نفل مدت معینی ندارد، حتی اگر وارد مسجد شود تا وقتی که بیرون می رود، نیت اعتکاف نماید، صحیح است.
در اعتکاف واجب، روزه شرط است حتی اگر کسی نذر کند و بگوید: (للهِ عَلیَّ اَن اَعتَکِفَ شَهراً بِغَیرِ صَومٍ) باید با روزه اعتکاف را بجا آورد.
در اعتکاف مسنون نیز روزه شرط است، حتی اگر مریض مثلا در دهه آخر رمضان به اعتکاف بنشیند وروزه را بخورد از ذمه ی مردم ادا نمی شود و اعتکاف سنت ادا نمی شود. پس در اعتکاف روزه واجب و شرط است خواه به نذر اعتکاف واجب شده باشد یا بغیر از آن. حتی اگر اعتکاف ماه روزه را نذر نمود بر وی لازم می شود و روزه ی رمضان بحای روزه ی نذرش قرار می گیرد، زیرا روزه رمضان روزه واجب است.
بیرون رفتن معتکف
بیرون رفتن معتکف از مسجد در اعتکاف واجب و سنت مؤکده مطلقاً صحیح نیست نه در شب و نه در روز و نه قصداً و نه سهواً و کسی که بیرون رود اعتکافش باطل می شود مگر در صورتی که معذور باشد.
معذوریت هایی که برای معتکف بیرون رفتن را مباح می سازد، سه قسم است:
اول: معذوریت های طبیعی مانند ادرار و مدفوع طبعی و ناپاک شدن به واسطه احتلام در صورتی که امکان غسل در مسجد نباشد، به شرطی که بزودی به محض انجام این ضروریات به محل اعتکاف خود برگردد.
اما اگر در مسجد، حمام یا حوض و غیره وجود داشته باشد یا ظرف بزرگی باشد که در آن غسل کند و آب مستعمل در مسجد نریزد، غسل کردن اشکالی ندارد و اگر مسجد به آن آب مستعمل آلوده می شد، غسل درست نیست. ولی اگر این وسائل در مسجد وجود داشت و به واسطه غسل بیرون شد، اعتکافش باطل می شود.
دوم: عذرهای شرعی
مانند بیرون رفتن برای نماز جمعه در صورتی که در آن مسجد جمعه خوانده نشود و بیرون رفتن همین قدر جائز است که مقدار چهار رکعت پیش از اذان دریابد و بعد از نماز به اندازه 4 یا 6 رکعت بیشتر درنگ نکند، اگر بیشتر توقف نمود اعتکافش باطل نمی گردد ولی مکروه تنزیهی می شود.
سوم: عذرهای ضروری مانند ترس بر جان و یا مال خویش در صورتی که درآن مسجد بماند، یا اینکه احتمال ویران شدن مسجد در میان باشد به شرطی که فوراً به نیت اعتکاف به مسجد دیگری برود. اما در اعتکاف نفل بیرون رفتن اشکالی ندارد، اگر چه عذری هم نباشد. زیرا اعتکاف نفل وقت معینی ندارد که به بیرون رفتن تمام شود، بلکه ولو یک دقیقه و یک ساعت به اعتکاف نشسته، باطل نمی شود. اگر دوباره به نیت اعتکاف به مسجد برگردد صاحب ثواب می شود به خلاف اعتکاف واجب که اگر بدون عذر در آن از مسجد بیرون شود گنهکار می شود و اعتکافش باطل می گردد.
مسلمان بودن و هوشیاری و پاک بودن از حیض و نفاس و جنابت شرط است؛ اما بالغ بودن و مرد بودن شرط نیست و کودک هوشیار وزن می توانند به اعتکاف بنشینند، ولی زن در صورتی که شوهر داشته باشد، اعتکافش بدون اجازه شوهرش صحیح نمی شود. اگر شوهرش اجازه داد بعد نمی تواند او را منع کند و اگر شوهرش یک ماه غیر معین اجازه اعتکاف داد وزن می خواست پیدرپی بگیرد، شوهر حق دارد که او را به اعتکاف جدا جدا امر کند. اگر یک ماه معین اجازه داد از تتابع و پیدرپی شدن آن نمی تواند منع کند. اما پاک بودن از جنابت شرط حلال بودن اعتکاف است اگر جنب به اعتکاف نشست اعتکافش صحیح، ولی حرام است. خلاف حیض و نفاس که پاکی از اینها شرط صحت اعتکاف واجب و سنت است و اعتکاف آنها صحت ندارد. زیرا در اعتکاف غیر نفل روزه شرط است و روزه اینها صحیح نیست، و اگر در اثنای اعتکاف واجب، حیض و نفاس پیدا شود، اعتکافش باطل می شود.
جماع (آمیزش جنسی) بوسه، مباشرت، مساس کردن زن، بغل کردن و جماع در غیر محل تناسلی زن در شب و یا روز همه اینها اعتکاف را باطل می سازد. اگر به واسطه نظر کردن و یا تفکر نمودن انزال شد، اعتکافش باطل نمی شود، اما برای معتکف چنین افعالی در حالت اعتکاف روا نیست، بلکه حرام است.
مرتد شدن (از دین اسلام بیرون شدن) العیاذبالله اعتکاف را باطل می سازد و اگر مرتد تائب شود و به دین اسلام بازگردد، قضا بر وی لازم نمی شود.
بیهوشی و دیوانگی، هرگاه چند روز دوام نماید، اعتکاف را باطل می سازد مگر روز اول که صحیح است و قضا ندارد، بقیه روزها را بعد از دور شدن بیهوشی و دیوانگی قضا آورد، حتی دیوانگی اش طولانی شود.
مکروهات اعتکاف
چند مورد در اعتکاف مکروه تحریمه است:
1- ساکت بودن که آن را عبادت بداند ،اما اگر به عبادت بودن آن عقیده نداشت مکروه نیست وخاموشی از گناهان زبان از بزرگترین عبادات زبان به شمار می رود.
2- حاضر کردن اجناس در مسجد جهت خرید و فروش مکروه است اما خرید و فروش چیزهایی که برای خود وخانواده خود ضرورت دارد مکروه نیست بدون حاضر کردن اجناس به خلاف تجارت که درست نیست. ازدواج کردن و رجوع نمودن به زن بعد از طلاق رجعی فقط با گفتن نه با نزدیکی وخوشبوئی زدن و پوشیدن لباس و استعمال روغنیات اشکالی ندارد.
مستحبات اعتکاف
معتکف باید مواظب امور خیر باشد مانند تلاوت قرآن مجید ،ذکر خداوند و خواندن حدیث و مذاکره ی علم و درس آن و بحث روش وسیرت پیغمبر برگزیده ی اسلام وداستانهای انبیای کرام وحکایت های صالحین ونوشتن مسایل دین .اما صحبت کردن سخن هایی که خیر نباشد ،برای کسی که معتکف باشد ،درست نیست وسخن های مباح نیز مکروه است.
