بعضی از احکام بعد از تولد نوزاد انجام می گیرد، همانند: اذان گفتن در گوش نوزاد، تحنیک، بعضی از احکام هم در روز هفتم، که عبارتند: از عقیقه، تراشیدن سر، نامگذاری و ختنه.
بعضی از احکام بعد از تولد نوزاد انجام می گیرد، همانند: اذان گفتن در گوش نوزاد، تحنیک، بعضی از احکام هم در روز هفتم، که عبارتند: از عقیقه، تراشیدن سر، نامگذاری و ختنه.
دعای طلب فرزند
«رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً» فرقان/۷۴
پروردگارا همسران و فرزندانی به ما عطا فرما که باعث روشنی چشمانمان گردند و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان.
«رَبِّ هَبْ لی مِنَ الصّالِحین» صافات/ ۱۰۱-۱۰۰
پروردگارا، فرزندان شایستهای به من عطا کن.
«رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَهً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاء» آل عمران/ ۳۸
پروردگارا فرزند شایسته ای از جانب خویش به من عطا فرما بی گمان تو شنونده ی دعایی.
«رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَى وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَإِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ» الأحقاف/ ۱۵
پروردگارا به من توفیق عطا فرما تا شکر نعمتی را بجای آورم که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته ای، و کارهای نیکوئی را انجام دهم که می پسندی و مایه خشنودی تو است و فرزندانم را صالح گردان و صلاح و نیکویی را در میان نسلم تداوم بخش، من بسوی تو توبه می کنم و من از زمره ی مسلمانان و تسلیم شدگان فرمان خدا هستم.
دعای تبریک و تهنیت:
حسن بصری هنگامی که نوزادی متولد می گردید به آنها چنین تبریک می گفت: «جَعَلَهُ اللهُ مُبارَکاً عَلیکَ و عَلی أمَةِ محَمّد (صلی الله علیه وسلم)»
امام نووی در اذکار این دعا را نیز نقل کرده است: «بَارَکَ اللهُ لَکَ فِی الْمَوْهُوبِ لَکَ، وَ شَکَرْتَ الْوَاهِبَ، وَ بَلَغَ أَشُدَّهُ، وَ رُزِقْتَ بِرَّهُ»
خداوند در آنچه به تو عنایت کرده برکت اندازد و بخشنده را شکرگزار باش و نوزاد را کمال قدرت دهد و از نیکی و فضل خدا بهرهمند شدی.
و او در جواب میگوید: «بَارَکَ اللهُ لَکَ وَ بَارَکَ عَلَیْکَ، وَ جَزَاکَ اللهُ خَیْراً، وَ رَزَقَکَ اللهُ مِثْلَه، وَ أَجْزِلَ ثَوَابَکَ»
شخص مقابل میگوید: برکت خداوندی بر تو و برای تو باد! خداوند به تو پاداش نیک عطا فرماید و همانند این، روزی و نصیبت نماید و ثوابت را افزون فرماید!
اذان گفتن در گوش نوزاد:
از مستحبات شرع بعد از تولد، گفتن اذان در گوش نوزاد است.
عَنْ أَبِی رَافِعٍ رضی الله عنه قَالَ : «رأیتُ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه وسلم أَذَّنَ فِی أُذُنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ حِینَ وَلَدَتْهُ فَاطِمَهُ بِالصَّلَاهِ»
از ابو رافع رضی الله عنه روایت است که گفت: «پیامبر صلی الله علیه وسلم را دیدم که زمان تولد حسن در گوشش اذانی همانند اذان نماز گفت».
حکمت گفتن اذان این است که نخستین ندایی که گوش را مینوازد، واژههای بلند مرتبه ی اذان باشد، که در بر گیرنده وصف عظمت و اقتدار پروردگار است. همان طوری که کلمهی توحید در هنگام خروج از دنیا به او یادآوری میشود. از دیگر فواید اذان فرار شیطان از کلمات اذان است.
امروزه که مادران جهت وضع حمل به بیمارستان یا زایشگاه مراجعه میکنند اذان گفتن در گوش نوزاد به باد فراموشی سپرده شده است. پرستارها و ماماها هم مجالی برای این کار نیافته یا اهمیتی به آن نمیدهند. اینجاست که خود والدین باید به این قضیه اهمیت دهند و به آن جامه عمل بپوشانند.
درباره اقامه گفتن در گوش چپ، هیچ دلیل صحیحی وجود ندارد، ولی بعضی از علما قیاس بر اذان، اقامه گفتن در گوش چپ را کاری شایسته میدانند.
تحنیک:
تحنیک، عبارت است از جویدن و نرم کردن خرما و گذاشتن مقدار کمی از آن با انگشت در سقف دهان(کام) نوزاد. بهتر است انسان صالحی فوراً بعد از تولد، عهدهدار این عمل باشد.
عَن ابی موسی رضی الله عنه قَالَ: «وُلِدَ لِی غُلَامٌ فَاَتَیْتُ بِهِ النَّبِیَّ صلی الله علیه وسلم فَسَمَّاهُ اِبْرَاهِیمَ وَ حَنَّکَهُ بِتَمْرَهٍ وَ دَعَا لَهُ بِالْبَرَکَهِ وَ دَفَعَهُ إلَیَّ وَ کَانَ أکبَرَ وَلَدِی».
ابوموسی اشعری میگوید: «فرزندی برایم متولد شد. او را به خدمت رسول الله صلی الله علیه وسلم آوردم. پیامبر صلی الله علیه وسلم او را ابراهیم نامگذاری نموده و با خرما او را تحنیک کردند. و برایش دعای خیر و برکت نموده و نوزاد را به من تحویل دادند. او بزرگترین فرزندم بود».
حکمت و فلسفه ی تحنیک این است که نوزادان و کودکان، به ویژه آنان که تازه به دنیا میآیند، به علت دو امر زیر در معرض مرگ قرار میگیرند:
الف) در اثر گرسنگی مقدار قند خون آنان کاهش مییابد.
ب) هرگاه درجه حرارت بدنشان به واسطه قرار گرفتن آنان در محیط سرد، پایین آید.
تحنیک مقدار قند خون کاهش یافته را جبران نموده و درجه حرارت بدن را تنظیم می کند.
تراشیدن سر نوزاد:
از دیگر سنتهای پسندیده، تراشیدن موی سر نوزاد در روز هفتم و وزن کردن موهای تراشیده شده با نقره و دادن همان مقدار پول به فقرا به عنوان صدقه است.
عَنْ سَمُرَةَ رضی الله عنه عَنْ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه وسلم قَالَ: «کُلُّ غُلَامٍ رَهِینَهٌ بِعَقِیقَتِهِ تُذْبَحُ عَنْهُ یَوْمَ السَّابِعِ وَ یُحْلَقُ رَأْسُهُ››.
از سمره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «هر نوزادی در گرو عقیقهاش است. برایش گوسفندی در روز هفتم ذبح میگردد و موی سرش تراشیده میشود».
حکمت تخصیص نقره جهت صدقه به وزن موی نوزاد این است که اگر به جای نقره، طلا تعیین میشد مسلماً به جز افراد ثروتمند کسی از عهده تهیه آن بر نمیآمد.
تراشیدن موی سر فواید زیادی دارد که به چند مورد از آن اشاره می کنیم.
۱- تراشیدن موی سر باعث باز شدن منافذ پوست سر و همچنین تقویت حس بینایی، بویایی و شنوایی میگردد. امر پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بر اهمیت قضیه دلالت دارد؛ چون حکمتهایی در آن نهفته است که مؤمن با اجرای آن از فواید دنیوی و اجر اخروی برخوردار میگردد.
۲- حکمت اجتماعی: اگر برابر وزن موی تراشیده شده، نقره به عنوان صدقه بین فقرا و مساکین توزیع گردد، سبب دفع فقر از جامعه می گردد.
توجه: سعی گردد در زمان تراشیدن، سر نوزاد را خیس نموده و چند بار تیغ را عوض نمایید، تا نوزاد مورد اذیت قرار نگیرد.
احکام عقیقه نوزاد:
عقیقه در لغت به معنای قطع رابطه کردن و در اصطلاح شرع یعنی ذبح نمودن گوسفند در روز هفتم ولادت نوزاد است.
از انس رضی الله عنه روایت است که در مورد عقیقه پیامبر صلی الله علیه وسلم میگفت: ‹‹عَقَّ عَن نَفسِهِ بَعدَ مَا بُعِثَ نَبِیاً›› «پیامبر صلی الله علیه وسلم برای خویش، بعد از اینکه به پیامبری مبعوث گردید، عقیقه نمودند».
حسن بصری میگفت: اگر برایت عقیقه نکرده اند، برای خودت اگر چه سن بالایی داری عقیقه کن.
نکاتی مهم در مورد عقیقه
الف) عن عائشه رضی الله عنها مرفوعاً: ‹‹عَنِ الْغُلَامِ شَاتَانِ مُکَافِئَتَانِ وَعَنِ الْجَارِیَهِ شَاهٌ».
ام المؤمنین عایشه رضی الله عنها از پیامبر (صلی الله علیه وسلم) نقل می کند: «برای پسر دو گوسفند هم سن و سال و برای دختر یک گوسفند است.»
ب) علما عقیده دارند که احکام حیوان عقیقه با احکام حیوان قربانی فرقی ندارد و مهم این است که قربانی سالم و بدون عیب و نقص باشد. و نر و ماده بودن حیوان مشکلی ندارد.
ج) شایسته است گوشت عقیقه به صورت خام یا پخته بین دوستان، اقوام، فقرا و مساکین توزیع شود و خود پدر و سایر اعضای خانواده می توانند از گوشت عقیقه استفاده کنند.
هـ) آغشته نمودن پیشانی نوزاد به خون حیوان مذبوح از اعمال جاهلیت است.
عن أَبِی بُرَیْدَهَ رضی الله عنه یَقُولُ: «کُنَّا فِی الْجَاهِلِیَّهِ إِذَا وُلِدَ لِأَحَدِنَا غُلَامٌ ذَبَحَ شَاهً وَلَطَخَ رَأْسَهُ بِدَمِهَا فَلَمَّا جَاءَ اللهُ بِالْإِسْلَامِ کُنَّا نَذْبَحُ شَاهً وَنَحْلِقُ رَأْسَهُ وَنُلَطِّخُهُ بِزَعْفَرَانٍ»
از ابی بریده رضی الله عنه روایت است که می گفت: «در زمان جاهلیت هنگامی که فرزندی برایمان متولد میشد، عادت داشتیم که پس از ذبح حیوان، پیشانی نوزاد را به خون آن حیوان آغشته میکردیم. زمانی که خداوند اسلام را نصیب ما نمود. عقیقه می نمودیم و موی فرزند را تراشیده و سرش را آغشته به زعفران مینمودیم».
ختنه:
عَنْ أَبِی هُرَیْرَهَ رضی الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وسلم: «الْفِطْرَهُ خَمْسٌ الْخِتَانُ وَالِاسْتِحْدَادُ وَقَصُّ الشَّارِبِ وَتَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَنَتْفُ الْآبَاطِ.»
از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که گفت: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «فطرت پنج چیز است: ختنه، تراشیدن موی شرمگاه، کوتاه کردن سبیل، گرفتن ناخن و کندن موی زیر بغل».
مستحب است ختنه در روز هفتم تولد نوزاد انجام گیرد.
عَن جَابر بن عَبدالله (رضی الله عنه) «أنَّ رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه وسلم) عَقَّ عَن الحَسَن وَ الحُسین، وَ خَتنَهُما لِسَبعهِ أیام»
جابر بن عبدالله (رضی الله عنه) می گوید: «پیامبر (صلی الله علیه وسلم) روز هفتم برای حسن و حسین عقیقه نموده و آن دو را ختنه کردند».
علما معتقدند که ختنه باید قبل از بلوغ صورت گیرد. تا زمانی که فرد مکلف شد بتواند احکام شرع را به راحتی انجام دهد و در طهارت خود با مشکلی رو به رو نشود؛ زیرا هر چه ختنه با تأخیر انجام گیرد سبب اذیت شدن کودک و به طول انجامیدن بیشتر زخم آن میشود.
نامگذاری نوزاد:
فرزند به عنوان یادگار پدر و مادر باقی می ماند و نام آنها را زنده نگه می دارد. بنابراین والدین باید در انتخاب نام یادگارشان دقت عمل به خرج داده و رابطه اسم با مسمی را به خاطر بسپارند.
از حقوق فرزند بر والدین، انتخاب بهترین و زیباترین نامها برای فرزند است. منظور از نام زیبا، نامی است که از دیدگاه شرع پسندیده و دارای معانی نیکو باشد که شامل اسامی انبیا، صحابه، علما، دلاوران میدان جنگ و شهدا است. متأسفانه با اینکه فرهنگ اسلام غنی و گسترده است، اما مسلمانان تحت تأثیر فرهنگ بیگانگان قرار گرفته و اسمهای کاملاً بیگانه برای فرزندان خود انتخاب میکنند.
چنانچه از احادیث فهمیده می شود نامگذاری می تواند در روزهای مختلفی از جمله همان روز اول ولادت در زمان تحنیک یا سه روز بعد، یا در روز هفتم که سنت عقیقه به جا آورده می شود، انجام گیرد.
اسمهای محبوب:
عَنْ أَبِی وَهْبٍ الْجُشَمِیِّ رضی الله عنه قَال:َ قَالَ رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وسلم وَأَحَبُّ الْأَسْمَاءِ إِلَى اللهِ عَبْدُاللهِ وَعَبْدُالرَّحْمَنِ وَأَصْدَقُهَا حَارِثٌ وَهَمَّامٌ وَأَقْبَحُهَا حَرْبٌ وَ مُرَّهُ.
از ابو وهب رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «و محبوبترین اسمها نزد خداوند، عبدالله و عبدالرحمن و راست ترین و درست ترین اسم ها حارث و همام و زشت ترین اسم ها حرب[جنگ] و مره است».
