احد بر روی پایه ایست از پایه های جنت . تن مردان صادقی بودند در لوح محفوظ شهادت الهی از ازل تا به ابد. در اعتلای پرچم قرآن و تحکیم مبانی استوار اسلام تا پای جان بگوشند.بعد از فراغت از جنگ احد پیامبر خدا در همین جا نماز ظهر و عصر خوانده اند.
کوه اُحُد
این کوهی که ما را دوست دارد و ما هم دوستش داریم احد بر روی پایه ایست از پایه های جنت .این هر دو ارشاد گرامی سرور انبیا علیه السلام که درباره آن فرموده است. این کوه مجموعه سرخ رنگی است که سنگ هایش شبیه به سنگ های آتشفشانی است، واقع در شمال شهر مدینه به فاصله سه میل (حدود هفت کیلومتر) و طول آن از شرق به غرب حدود 6 کیلومتر است و بریدگی مناسبی به شکل کمان در آن دیده می شود که به وسیله گذرگاهی باریک به فضای دیگری که در دل کوه واقع است می پیوندد. این کوه و اطراف آن خاطرات بسیار حزین و در عین حال ایمان افروزی را در دل خود پنهان دارد و همواره با زائران آگاه و فکور شمه ای از آن را بازگو کرده به ایمانشان تازگی و تراوت می بخشد.
حماسه احد
در سال سوم هجری روز شنبه ماه شوال فضای احد شاهد صحنه دل گداز و ایمان افروزی بود. از یکسو لشکر سه هزار نفری مشرکین با تمام تجهیزات ممکنه از مکه به میدان احد رسیده بود و پشت به مغرب رو به مشرق صف آرا برای حمایت از روش پوسیده و عقاید گندیده و جهانسوز کفر و شرک و بت پرستی آماده نبرد شده بود و از سوی دیگر سپاه سر فروش، هفتصد نفری پرستاران توحید زیر پرچم لا اله الّا الله در قیادت پیامبر اسلام صلی الله علیه و سلم به منظور پشتیبانی نظام جهان سوز و خودکفای اسلام و آیین یکتا پرستی سرها را روی کف گذاشته پشت به شرق رو به مغرب مانند صف های نماز صف کشیده بودند. این پروانه های توحید با سر دادن شعار و فریاد الله اکبر زمین و فلک را به لرزه درآورده بر دشمن بی ایمان حمله بردند و داد شجاعت و مردانگی داده عده ای کافر بی دین را به هلاکت رسانده رهسپار جهنم نموده اند و از خود مسلمانان سیّدالشهدا حضرت حمزه ابن عبدالمطلب رضی الله عنه را به همراه 69 داماد در خون تپیده با کفن های گلگون و حنای خضاب خون به خواستگاری و زفاف حوران بهشت برین فرستادند. این70 تن مردان صادقی بودند که لوح محفوظ شهادت الهی از ازل تا به ابد طبق منصوصه «رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا» بر صفحات جاودانی خود نقش و ثبت نموده است نگاه این رزمگاه که تا به قیامت برای این شهدا و سید آنان حضرت حمزه رضی الله عنه آرامگاه قرار گرفته است، آن روز شاهد غلغله توحید و زمزمه تکبیر بود و تا به امروز همانند شاهد رعنایی جسدهای نازنین دلبران خود را دربرگرفته حمزه و مصعب ابن عمیر و عبدالله ابن جحش رضی الله عنهم را نزدیک وادی قنات بین کوه احد و جبل الرمات و بقیه شهدا را در دامن پوزه غربی احد به فاصله حدود پانصد متر از مدفن سید الشهدا به آغوش خود درآورده است و حاضر نیست این زندگان زیر زمین خفته را پیش از نفخه صور از بغل خود رها کند؛ گویی این سرزمین پس از مکیدن خون های مشک بار شهدا با آنان چنان عشق ورزیده که حتی اجازه نداد شهدای را به منظور دفن کردن به جای دیگر منتقل سازند.
در روایات صحیح آمده است که چون جنازه یکی از آنان را بر شتری حمل کرده بسوی مدینه راه انداختند، هر چه تلاش می کردند حرکت نمی کرد؛ رسول اکرم صلی الله علیه و سلم دستور فرمود که همانجا دفن کنند. این گلگون کفنان زنده و به خون خفته ای که از مرز اسلام و شرف محمدی و عظمت قرآن با نثار قطرات خون و بذل ارواحشان دفاع نموده تا به حال در میدان احد به استراحت ادامه می دهند، به زائران خود پس از جواب سلام شان درس مروت و مردانگی می آموزند و غیرت ایمانی آنان را به حرکت درمیآورند و روحشان به ملت مسلمان هشدار می دهد که همانا در اعتلای پرچم قرآن و تحکیم مبانی استوار اسلام تا پای جان بگوشند و به کافران و دشمنان دین فصت ندهد که به اسلام و مسلمین این شجره طیبه توحیدی که نهالش با خون سرخ آنان آبیاری و سرسبز شده است صدمه برسانند و از جانبازی در راه دین مبین از هیچ قدرت مادی نهراسند تا به عظمت و سرفرازی از دست رفته دست یابند و در دنیا آبرومندانه دم از اسلام بزنند و ترانه این شعر از نوای جان نواز ارواحشان هر دم به گوش زائری که یک دم سر را به تأمل فرو برد طنین میافکند:
گرهمی خواهی مسلمان زیستن
نیست ممکن جز به قرآن زیستن
دندان مبارک رسول خدا صلی الله علیه و سلم در همین میدان شهید شد و در همانجا مدفون گردید؛ رودخانه خشکی وجود دارد که در ایام بارندگی از آن آب سرازیر می شود. کمی بالاتر این رودخانه به دو قسمت تقسیم می شود، در قسمت چپ در بن دره گودالی که در عربی «مهراس» می گویند، وجود دارد که در ایام بارندگی آب بصورت آبشار از بالا به پایین در آن گودال سرازیر می گردد. می گویند موقعی که حلقه های کلاه خود رسول خدا صلی الله علیه و سلم بر اثر ضربه سنگی از دست عتبه ابن ابی وقاص رضی الله عنه در رخساره های آن حضرت صلی الله علیه و سلم فرو رفتند و چهره منوّر آن حضرت به خون پاک نبوتش رنگین شد. حضرت علی مرتضی کرّم الله وجهه سپرش را از آب همین گودال پر می کرد و به خدمت آن حضرت صلی الله علیه و سلم جهت شستشوی زخم ها حاضر می نمود.
اینجانب در مسافرت ششم خود به مدینه منوره روز پنج شنبه 22 ماه شعبان سال 1401 هجری قمری به زیارت احد و شهدایش و زیارت این مهراس پربرکت و به نوشیدن آب و شستن صورت خود با آبش به نیت تبرک مشرف شدم. «اللهم ارزقنی مراراً آمین» [حضرت مولانا عبدالرحمان سربازی حفظه الله]
زیارت سید الشهدا امیر حمزه و شهدای احد
مسئله: اگر زائر به زیارت قبر امیر حمزه رضی الله عنه و شهدای احد رفت به مسجد فاطمه رضی الله عنها برود و نماز بخواند. روزهای شنبه به مسجد قبا برود و نماز بخواند و دعا کند. مسجد فاطمه رضی الله عنها در فاصله پنجاه متری مرقد حضرت حمزه رضی الله عنه قرار داشت که متأسفانه تخریب شده است و اکنون اثری از آن به جا نمانده است.
مسئله: در حیات القلوب آمده است که وقتی که به سمت احد می رود فقط نیت زیارت احد را بکند، زیرا پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلّم در حق کوه احد فرمود: احد کوهی است که ما را دوست دارد و ما او را دوست داریم. طیالسی اضافه بر آن آورده که از درختان آنجا چیزی تناول کند، جهت تبرک اگرچه خاری باشد. همانطور که در حدیث آمده است احد رکنی از ارکان بهشت است و در روایت دیگری آمده زیارت احد و اهل احد در روز پنج شنبه انجام بگیرد.
علامه مناوی در شرح توضیح المناسک می نویسد: علت مستحب بودن روز پنج شنبه یک حدیث می باشد، بدون شک اموات در روز جمعه و قبل از آن و بعد از آن زیارت کنندگان خود را می شناسد. هدف بهتر شناختن است والّا اصل زیارت کنندگان را با دلیل در مورد اموات ثابت است. پس چون که زیارت بقیع در روز جمعه افضل است و شنبه برای قبا است، روز پنجشنبه برای احد متعین میشود . (حیات القلوب)
پس چون این تعیین با دلیل ثابت است، ما نمی توانیم با قیاس بر آن، روز یا وقتی را از خود تعیین کنیم و کاری را در آن اوقات و ایام بهتر و باعث ثواب بیشتر بدانیم و به آن التزام کنیم که این بدعت قبیحه است. پایبندی به اعمال مسنون که مقدار آنها کم نیست لازم است. کارهایی که عوام از خود می تراشند و به گمان خود انجام آنها را باعث ثواب و فضیلت می دانند با آنها استحباب شرعی از دست می رود. عوام کارهای خود را بهتر و افضل تصور می کنند باید دقت کرد.
مسئله: بهتر این است که در روز اول بعد از نماز جماعت صبح به احد برود و برای نماز ظهر دوباره به مسجد نبوی برگردد.(حیات) امروزه ماشین و وسایل نقلیه فراوان است با چند ریال سعودی در عرض چند دقیقه می توان به زیارت احد مسجد قبا و مسجد قبلتین رفت و برگشت.
مسئله: در موقع حضور در احد ابتدا به سیّدالشهدا حضرت حمزه رضی الله عنه عموی پیامبر صلی الله علیه و سلم و سپس به عبدالله بن جحش رضی الله عنه (فرزند بی بی صفیه و پسر عمه پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم و برادر زینب بنت جحش رضی الله عنه از امهات المؤمنین) و به مصعب بن عمیر رضی الله عنه نیز سلام بگوید زیرا در روایت آمده که این هر دو را (عبدالله و مصعب) به همراه حضرت حمزه رضی الله عنه در یک قبر دفن شده اند.
مسئله: حضرت سهل بن قیس رضی الله عنه نیز از شهدای احد است. قبر او پشت سر قبر حضرت حمزه رضی الله عنه و بین جبل احد قرار دارد و به فاصله پنج صد گز از قبر حمزه به طرف چشمه جاری سمت غرب قبرهای حضرات عبدالله بن عباس، ابوایمن، خلاد، خارچه، سعد و نعمان رضی الله عنهم کنار یک بلندی قرار دارند. بر همه بزرگوارن در یک جا سلام بگوید. مدفن بقیه شهدا احد مشهور نیست، اما به ظاهر اینطور معلوم می شود که آنها نیز در همین جا دفن هستند؛ ملا رحمت الله در منسک کبیر و اوسط همین طور نوشته است. (حیات)
فایده حسنه: یک قبر در کنار قدم های حضرت حمزه رضی الله عنه وجود داردکه از شهدای احد نیست، بلکه قبر کسی است که برای تعمیر قبر حضرت حمزه رضی الله عنه فرستاده شد. همچنین قبری که در صحن مسجد سابق حضرت فاطمه قرار دارد قبر یک امیر می باشد. به همین صورت قبرهایی که در یک محوطه بین قبر حضرت حمزه رضی الله عنه و جبل احد قرار دارند، قبر های اعرابی می باشند که از شهدای احد نیستند. (حیات)
مسئله: مسجد الفسح متصل به کوه احد می باشد. می گویند ایه: «واذا قیل لکم تفسحوا فی المجالس فافسحوا یفسح الله لکم» در همین جا نازل شد. همچنین گفته می شود بعد از فراغت از جنگ احد پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم در همین جا نماز ظهر و عصر خوانده اند. ابن جماعه می نویسد: در جانب قبله این مسجد در کوه به اندازه ی سر انسان یک چاله کنده شده و در زیر این چاله سنگی وجود دارد که پیامبر صلی الله علیه و سلم روی آن نشسته است. (حیات)
زیارت کوه احد و شهدای آن مسنون است. جناب رسول خدا صلی الله علیه و سلم هر سال یک بار بر قبر شهدای احد تشریف می بردند و در سالی که وفات فرمود دو بار تشریف برد و می فرمودند: «سلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار».
حضرت عبدالله ابن عمر رضی الله عنه می فرماید: هر کس بر این شهیدان گذر نماید و بر ایشان سلام کند آنان تا روز قیامت بر وی سلام می فرستند.
مستحب است که روز پنج شنبه به زیارت احد و شهدای آن برود و بر آنان سلام کند و بگوید: السلام علیکم یا شهداء، السلام علیکم یا سعداء، السلام علیکم یا نجبا، السلام علیکم یا اتقیا، السلام علیکم یا شهداء احد کافة عامة و رحمة الله و برکاته، السلام علیکم بما صبرتم فنعم عقبی الدار. و آغاز کند زیارت را از سیّدالشهداء حضرت حمزه رضی الله عنه و بر او و یاران همجوارش چنین عرض کن:
السلام علیک یا سیدنا حمزة، السلام علیک یا عمّ رسول الله، السلام علیک یا عمّ نبی الله، السلام علیک یا عمّ حبیب الله المصطفی، السلام علیک یا سیّدالشهداء و یا اسدالله و اسد رسوله.
السلام علیک یا سیدنا عبدالله بن جحش! السلام علیک یا سیدنا مصعب بن عمیر! السلام علیکم یا شهداء احد کافة عامة و رحمة الله و برکاته.
اسامی گرامی شهدای گلگون کفن احد
در ذیل تبرکاً نام های مبارک هفتاد تن شهدای غزوه احد را رونق این اوراق می سازیم:
1-حمزه بن عبدالمطلب2-عبدالله بن جحش3-شمّاس بن عثمان 4- مصعب بن عمیر 5-انس بن نضر 6-انیس بن قتاده7-ابو هبیره بن حارث 8-اوس بن ارقم 9- ایاس بن اوس 10- اوس بن ثابت 11-رفاعه بن وقش 12-ثابت بن وقش 13-عمرو بن ثابت 14- سلمه بن ثابت15-ثابت ابن عمرو 16ثابت بن دحداح17-ثعلبه بن سعد 18ثقب بن فروه 19-حارث بن اوس 20-عمرو بن معاذ 21-حارث بن انس 22-حارث بن عبدالله 23- حارث بن ثابت 24-حارثه بن عمرو 25-حبیب بن زید 26-حنظله بن بنی عامر 27-خارجه بن زیاد 28-سعد بن ربیع29-خباب بن قیظی30-سیفی بن قیظی31-خثیمه بن حارث32-ذکوان بن عبد قیس33-رافع بن مالک34-رافع بن عنزه35- رفاعه بن عمرو 36-سعد بن سوید 37-سهل بن قیس 38-سبیح بن حاطب39-سوبیق بن حاطب 40-صخره بن عمرو 41-سهل بن قیس 42-عبدالله بن جبیر 43- عبدالله عمرو 44-عبدالله مجرز بن زیاد45-عباده بن خشخاش 46-نعمان بن عبد عمرو 47-عامر بن امیه 48-عبید بن تیهان 49-یسار 50-عبید بن معلی 51-عباس بن عباده 52-عامر بن مخلد 53-عمرو بن ایاس 54-عمرو بن مطروف 55-عتبه بن ربیع 56-عباد بن سهل 57-عبداللهبن عمرو 58-عمرو بن جموح59-خلاد بن عمرو 60-عماره بن زیاد 61-ابو ایمن 62-یزید ابن سکن 63-عمرو بن قیس64-قیس بن عمرو 65-قیس بن مخلد 66-مالک بن سنان 67-نوفل بن ثعلبه 68-یزید بن حاطب69-وهب بن قابوس 70 -حارث بن عقبه
رضی الله عنهم اجمعین
شاعری درباره احد و شهدا احد خوش سروده است:
در شمـال اوفتـاده کوه احـد
مقتـل و مدفـن گـروه احـد
قبر هفتاد تن شهید آنجا است
که یکی حمزه سیدالشهداست
مسجد کوچیکش در یک سو
که پیمبر نماز خوانده در او
منبع: کتاب راهنمای حج و عمره، حضرت مولانا عبدالرحمان سربازی حفظه الله
