خواندن دعا هنگام سوار شدن بر مركب ،احتياط كردن سواره در اماكن پر جمعيّت،ندا کردن ملائکه هنگام گريختن مرکب،رعايت حال مركب،خواندن آيات هنگام سوار شدن بر چهار پاي سرکش و نشستن در کشتي
خواندن دعا هنگام سوار شدن بر مركب
هنگامي که بر مرکب سوار مي‌شود بايد اين آيات را بخواند: «سُبْحَانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنَا هَذَا وَمَا كُنَّا لَهُ مُقْرِنِينَ وَإِنَّا إِلَى رَبِّنَا لَمُنْقَلِبُونَ» پاك و منزّه خدايي است كه اينها را به زير فرمان ما درآورد و گرنه ما بر آنها توانايي نداشتيم و ما بسوي پروردگارمان باز مي‌گرديم. زخرف/ 13 و 14
در صحيح ترمذي و نسایي و غير آن با اسناد صحيح از علي بن ربيعه رضی الله عنه روايت شده است که گفت: علي بن ابي‌طالب رضی الله عنه را هنگام سوار شدن بر مركب ديدم. وقتي پاي در رکاب نهاد «بسم الله» و زماني كه بر پشت مرکب نشست «الحمد لله» گفت و پس از آن آيه‌ي مذكور را خواند، آنگاه سه بار «الحمد لله» و «الله اکبر» گفته و اين دعا را خواند: «سُبْحَانَکَ اِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْلِي فَاِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوْبَ اِلَّا اَنْتَ» یعنی: پروردگارا! تو پاك و منزّهي. همانا من بر نفس خود ظلم نمودم پس گناهان مرا ببخشاي، بدرستي كه كسي جز تو آمرزنده‌ي گناهان نيست. سپس خنديد. حاضران پرسيدند: يا اميرالمؤمنين! سبب خنده چه بود؟ گفت: پيغمبر صلی الله علیه و سلّم را ديدم که ايـن اعمال را انجام داد و پس از آن خنديـد. از ایشان پرسيـدم: يا رسول‌الله! سبب خنده چه بود؟ گفت: پروردگار تو از بنده‌ي خود خشنود مي‌شود هنگامـي که مي‌گويد: «رَبِّ اغْفِـرْلِي ذُنُوْبِـي» و مي‌داند که آمـرزنده‌اي جز او نيست.
خواندن آيات هنگام سوار شدن بر چهار پاي سرکش و نشستن در کشتي
امام نوّاوي(رح) در اذکار چنين آورده است: هرگاه کسي بر چهار پاي سرکش سوار شود و بخواهد آن را رام گرداند، بايد اين آيات را در گوش او بخواند: «أَفَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ». یعنی: آيا جز دين خدا را مي جويند؟ ولي آنان كه در آسمان ها و زمين اند از روي اختيار يا از روي اجبار در برابر او تسليم اند و به سوي او باز گردانده مي شوند. آل عمران/ 83
در کتاب ابن‌السّني از ابوعبدالله يونس بن عبيد بن دينار بصري ـ تابعي مشهور(رح) ـ روايت شده است که گفت: اگر کسي آيه‌ي مذکور را در گوش چهار پاي سرکش بخواند، به اذن خداوند آرام مي‌گيرد و رام مي‌شود و اگر کسي هنگام سوار شدن بر کشتي اين آيه را بخواند از غرق شدن در امان مي‌ماند ـ ان شاءالله ـ .
سلام کردن شخص سواره بر پياده
شخص سواره بايد بر پياده سلام كند اگر چه سواره، کهنسال و صاحب جاه و جلال بوده و پياده ،خردسال و فقير باشد و اين از جمله سنن مرضيّه است. اين مطلب در فصل دوّم از باب اوّل که مشتمل بر آداب سلام است بيان شد.
احتياط كردن سواره در اماكن پر جمعيّت
سواره بايد در اماكن پر جمعيّت و شلوغ مواظب باشد كه از وي و مرکب او آزار و اذيّتي به مردم نرسد؛ بنابراين هنگامي که به بازار و اماكن شلوغ وارد مي‌شود، بايد افسار را کشيده و از وسط راه براند نه از کنار و مردم را با نرمي و ملايمت و با روش پسنديده آگاه سازد تا راه را براي او باز كنند. البتّه نبايد در آن محل با سرعت حركت كرده و عجله نمايد؛ هر چند کار ضروري داشته باشد، به خصوص در گذرگاه هاي تنگ و کوچه‌هاي پر گل و لاي که محلّ عبور مردم باشد؛ بلكه بايد بيشتر مواظب باشد تا از رفت و آمد مرکب وي، لباس کسي آلوده و کثيف نشود.
رعايت حال بندگان و خدمتکاران هنگام سوار بودن بر مركب
شرط ادب است كه سواره حال بندگان و خدمتکاراني که در رکاب وي حركت مي‌كنند را رعايت كند و چنان تند نراند که پياده‌ها را به دويدن وا دارد و اگر مقصد دور و دراز باشد، خدمتکاران را پياده نگذارد؛ زيرا مخالف سنّت و جوانمردی است. اگر نتوانست براي خادم مرکبي جداگانه فراهم نمايد، بايد در راه با او مدارا کند و گهگاه به بهانه‌اي توقّف نمايد تا پياده استراحت کند و گاه وي را به روش سنّت پشت سر خود سوار کند و اگر اسب توانایی حمل دو نفر را ندارد، گاهي خود پياده شود و پياده را سوار کند.
رعايت حال مركب
بايد هنگام راندن مركب در صورت خسته شدن تازيانه، چوب و افسار بر سر و روي آن نزند و تا حد امکان نرمي و مدارا کند. در شفاي قاضي عياض(رح) آمده است که روزي صدّيقه ـ رضي الله عنها ـ بر شتر سرکش سوار بود و خواست که آن را بزند. پيغمبر صلی الله علیه و سلّم فرمود: بر تو لازم است كه با آن مدارا كني.
هنگامی که بر پشت مرکب نشسته است نباید بخوابد یا چرت بزند، بلکه باید مراعات گرسنگي و تشنگي مرکب را بكند و در سرما و گرما آن را محافظت نمايد و اگر راه دور باشد، گاه گاه فرود آمده و مقداري پياده برود تا مرکب استراحت کند. در احاديث آمده است که پيغمبر صلی الله علیه و سلّم در سفر هنگامي كه نماز صبح را ادا مي‌كرد، افسار مرکب را گرفته و چند قدمي پياده مي‌رفت.
ندا کردن ملائکه هنگام گريختن مرکب
اگر ناگهان در بيابان مرکب وي از بند رها شده و فرار کند، بايد صاحب مرکب دو بار به اين روش ندا دهد: «يَا عِبَادَ اللهِ اِحْبِسُوْا». یعنی: اي بندگان خدا او را نگه داريد. تا آن مرکب بر جاي خود قرار گيرد. امام نوّاوي(رح) آورده است: در کتاب ابن‌السّني از عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روايت شده است که پيغمبر صلی الله علیه و سلّم فرمود: اگر در صحرا ستور يکي از شما از بند رها شود بايد اين‌گونه ندا کند: «يَا عِبَادَاللهِ اِحْبِسُوْا، يَا عِبَادَاللهِ اِحْبِسُوْا» به درستي که عدّه‌اي از بندگان خدا بر روی زمين هستند که ستور وي را نگاه مي‌دارند.
امام نوّاوي(رح) فرمود: يکي از استادان بزرگ من حکايت مي‌کرد که مرکب من در بياباني رها شده و گريخت و من طبق اين حديث ملائكه را ندا کردم، بلافاصله آن حيوان بر جاي خود ايستاد. گمان مي‌برم که آن حيوان استري(قاطر) بود. همچنين امام فرمود: يک بار با جماعتي در سفر همراه بودم. ناگاه يکي از چهار پايان ايشان از بند رها شد و گريخت و مردم از گرفتن آن عاجز شدند. من به طور پنهاني ندا کردم، بلافاصله بر جاي خود ايستاد آنگاه دويدند و آن را به قيد در آوردند.
