زکات، رکن سوم اسلام

در زبان عرب زکات به معنی رشد و نّمو و خیر بسیار است، امّا در اصطلاح شرع به آن مقدار مالی گفته می شود که خداوند(ج) آن را برای ثروتمندان فرض قرار داده تا به فقرا در هر سال بدهند و برای زکات دهنده هیچ منفعتی در آن بجز ثواب و اجر اخروی نباشد.

سومین رکن اسلام زکات است و در ۸۲ جای قرآن مجید ذکر آن به همراه نماز آمده و ارشاد شده: «نماز را بر پا دارید و زکات را پرداخت کنید» (بقره/۴۳).

پیامبر اکرم(ص) فرموده اند: «بُنِیَ الاِسلَامُ عَلَی خَمسٍ شَهَادَةِ اَن لَا اِلَهَ اِلَّا اللهُ وَ اَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ وَ اِقَامِ الصَّلَوةِ وَ اِیتَاءِ الزَّکَاةِ وَ صَومِ رَمَضَانَ وَ حَجِّ البَیتِ مَن اِستَطَاعَ اِلَیهِ سَبِیلَا» «اسلام بر پنج چیز بنا نهاده شده است:

1) شهادت و گواهی بر اینکه هیچ خدایی به جز الله نیست و محمّد(ص) رسول و فرستاده اوست.

2) بر پا داشتن نماز.

3) دادن زکات.

4) روزه گرفتن.

5) حج خانه خدا بر کسانی که توانایی آن را دارند».

علّت نامگذاری این مال به زکات، این است که پرداخت زکات سبب تزکیه نفس می شود و باعث ایجاد ویژگی هایی مثل سخاوت، ایثار، جود و احسان و زدودن صفت بخل در انسان مسلمان می شود.

مال با پرداخت زکات و دعای زکات گیرنده افزایش می یابد.

خداوند متعال در اين باره مى فرمايد: «خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِم بِهَا» «اى رسول الله(ص)! تو از مؤمنان صدقات را دريافت كن تا بدان صدقات نفوس آنها را پاك و پاكيزه گردانى» (توبه/103).

در جايي ديگر پروردگار جهان می فرمايد: «وَ آتُواْ حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ» «حق آن كشت (زكاتش) را در روز درو كردنش بدهيد» (أنعام/141).

رسول الله - صلي الله عليه و سلم - در اين باره می فرمايد: «من آتاه الله مالاً، فلم يؤد زكاته، مثّل له يوم القيامة شجاعاً أقرع له زبيبتان يطوّقه يوم القيامة ثم يأخذ بلهزمتيه، يعني شدقيه، ثم يقول: أنا مالك، أنا كنزك، ثم تلا: وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَّهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَّهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُواْ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلِلّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ (آل عمران/180)» «هر كس كه خداوند(ج) به او مالي داده است، زكات آن مال را نپردازد، (آن مال) در روز قيامت به شكل (مانند) اژدهاي بزرگي می‌ شود كه دو نقطه سياه بالاي چشمش است (داراي سر كچل و چهره ای زننده و زشت دارد، اين نشان دهنده نهايت و اوج وحشت و خطري است كه انسان را تهديد می كند) كه در روز قيامت بر گردنش آويزان گرديده، سپس با دهانش او را گاز گرفته (و نيش هايش را در او فرو می ‌كند) و می گويد: من مال تو هستم، من آن گنجي هستم كه تو جمع آوري كردي، سپس اين آيه را تلاوت فرمودند: نبايد گمان كنند آنان كه بخل ورزيده و حقوق فقيران و نيازمندان را از مالي كه خدا به فضل خويش به آنان داده پرداخت نمی كنند، اين بخل به سودشان خواهد بود، بلكه به زيانشان می باشد؛ چرا كه در روز قيامت آن مالي كه در آن بُخل ورزيده اند، همانند قلّاده ای به گردنشان آويزان خواهد شد (زيرا كه در آن روز هيچ كس مالك چيزي نيست) و تنها خداوند(ج) وارث آسمان ها و زمين خواهد بود و (اين را بدانيد) كه خداوند(ج) به كردار همه شما بسيار آگاه مي باشد» (متفق عليه، البخاري حديث 1403).

همچنين رسول الله - صلي الله عليه وسلم – می فرمايد: «فيما سقت السماء و العيون أو كان عثرياً العشر، و فيما سقي بالنضح نصف العشر» «زكات كشت و گياهي كه توسط باران آبياري شده باشد، يك دهم (10/1)، يعني در هر ده كيلوگرم، يك كيلوگرم و آنچه كه از چاه آبياري شده باشد، يك بيستم (20/1) است؛ يعني در هر بيست كيلوگرم يك كيلوكرم زكات دارد» (بخاري).

زکات پل بسیار محکم اسلام است. (طبرانی)

اسلام شما زمانی کامل می شود که زکات اموال خود را ادا کنید. (طبرانی)

هر شخصی که زکات اموال خود را پرداخت نکند، نمازش قبول نمی شود. (طبرانی)

حکم زکات

زکات، فرض و یکی از اصلی ترین ارکان اسلام است؛ به طوری که به کثرت در این مورد آیات قرآنی وجود دارد و برای کسانی که زکات را پرداخت نمی کنند، وعیدهای سختی در قرآن و حدیث آمده است.

خداوند(ج) در آیه 34 و 35 سوره توبه می فرماید: «کسانی که طلا و نقره جمع کرده، ذخیره می کنند و آن را در راه خدا انفاق نمی کنند (یعنی زکات آن را ادا نمی نمایند) آنها را به عذابی دردناک بشارت بده. روزی که آنها (یعنی طلا و نقره ) گرم کرده می شود و باز به وسیله آنها پیشانی و پهلو و پشت مردم داغ کرده می شود اینها همان چیزهایی است که ذخیره می کردید پس الان طعم جمع آوری (ذخیره) خود را بچشید».

اکنون که تعریف و اهمیت زکات بیان شد، احکام زکات به صورت ساده و روان نوشته می شود. امید است که مورد قبول خداوند سبحان قرار گرفته و گامی باشد در جهت احیای هرچه بیشتر این فریضه بزرگ الهی که منکر فرضیت آن کافر و تارک آن فاسق قرار می گیرد.

زمان وجوب زکات

زکات، زمانی ادا کردن و پرداخت آن واجب است که از وقت مالک نصاب شدن، یکسال قمری سپری شود. اگر در وسط سال مال کم شد، امّا در ابتدا و انتها به اندازه نصاب بود، باز هم زکات فرض می باشد.

نکته: شرط سپری شدن یک سال، مخصوص نقدینه ها (طلا، نقره و پول ) و چهار پایان و کالاهای تجاری است و زکات گنجینه ها، میوه ها و محصولات زراعی، بلافاصله بعد از به دست آمدن، پرداخت می شود. در زکات و عشر می توان با قیمت، زکات را ادا کرد.

شروط فرضیت زکات

بر‌ هر زن و مردی‌ که دارای شرایط ذیل باشد، زکات فرض است:

۱- مسلمان.

۲- آزاد.

۳- بالغ.

۴- عاقل.

۵- مال به حد نصاب 20 مثقال طلا یا قیمت آن برسد.

۶- این مال جزو ضروریات زندگی نباشد (بنابراین، در منازل مسکونی، پوشاک، اثاث منزل، حیوانات سواری یا وسایل نقلیه، سلاح مستعمل، آلات و وسایل کار و حرفه و کتب علمی به شرطی که برای تجارت نباشند، زکات نیست).

۷- علاوه از وام (قرض) باشد (اگر فردی مالک نصاب است، امّا به قدری مقروض است که بعد از کسر قرض، کل نصاب، یا قسمتی از نصاب ناقص می شود، بر این مال زکات فرض نیست).

۸- مال نامی (افزون شونده) باشد (حقیقتا: مانند حیوانات و عروض تجارت یا حکماً: مانند طلا و نقره).

۹- یک سال قمری بر مال بگذرد.

مسأله: اگر فردی در ابتدای سال مالک نصاب بود و در وسط سال مال او از حد نصاب پایین آمد، امّا در آخر سال دوباره نصاب کامل شد، پرداخت زکات کل این مال در پایان سال فرض است.

هم‌چنین اگر فردی در ابتدای سال مالک نصاب کامل بود و در وسط سال به هر نحوی بر مال او افزوده شد، در پایان سال زکات همه این مال را پرداخت کند.

شرایط ادای زکات

نیت: یعنی زمانی که مال زکات را به فقیری می دهد؛ نیت زکات را بکند (البتّه نیازی نیست که به فقیر بگوید: این زکات است) یا هنگامی که به وکیل خود می دهد تا او بین مستحقین تقسیم کند، نیت زکات را داشته باشد. اگر مال را به فقیری داد و نیت زکات را نداشت؛ امّا بعد از دادن، نیت زکات را کرد، به شرطی درست است که آن مال نزد فقیر سالم موجود باشد.

مسأله: اگر از فقیری قرض می خواست؛ با بخشیدن آن قرض زکات ادا نمی شود، البته می تواند از مال زکات به فقیر بدهد، سپس وام خود را از او بگیرد.

در چه مال هایی زکات فرض است؟

در سه نوع مال زکات فرض است:

۱- طلا و نقره به هر صورت که باشد (سکه، زیورآلات، شمش، ظروف…) نصاب طلا ۲۰ مثقال شرعی معادل 87/479 گرم و نصاب نقره ۲۰۰ درهم شرعی برابر با 612/35 گرم است و پرداخت یک چهلم، معادل 2/5 درصد از هر یک، پس از گذشت سال فرض است.

امروزه چون قیمت نقره در مقابل طلا افت شدیدی نموده، بنا بر فتوای علمای معاصر، نصاب طلا معتبر بوده و قیمت عروض تجارت و پول نقد با نصاب طلا محاسبه گشته و زکات آن ادا شود؛ یعنی اگر اموال تجارت یا نقدینگی به اندازه نصاب طلا 87/479 گرم می رسد، زکات بر او فرض است.

۲- عروض تجارت: غیر از طلا و نقره، چیزی که به نیت فروش خریداری شود، مال تجارت محسوب می گردد؛ اما اگر برای استفاده خریداری شده باشد، در آن زکات نیست. اگر چیزی برای خانه خریداری شود، یا از طریق دیگری مانند هدیه، ارث و غیره مالک آن شده باشد، تا زمانی که آن را نفروشد، در آن زکات نیست.

مسأله: بر منزل، مغازه، زمین خالی، وسیله‌ی نقلیه و دیگر اسباب ‌و‌ وسایل اضافه از نیاز، تا زمانی که برای تجارت نباشند، زکات فرض نیست، البته در پول اجاره منازل و غیره بعد از تکمیل نصاب و گذشتن سال، زکات فرض است.

۳- زکات حیوانات: (شتر، گاو و گوسفند) به چهار صورت است:

1) اگر سائمه باشند؛ یعنی کل یا اکثر سال را در صحرا و چراگاه بچرند و به علف آن اکتفا کنند و نصاب آنان مطابق تفصیل کتب فقه کامل باشد و سال نیز بر آن‌ها بگذرد، طبق همان تفصیل، پرداخت زکات در آن فرض است.

۲) اگر نصف یا اکثر سال حیوانات مذکور در خانه علف داده می شوند، در آن‌ها زکات فرض نیست.

۳) اگر حیوانات مذکور به نیت باربری، شخم زدن و یا استفاده از گوشت آنان برای منزل نگهداری شوند، نیز در آنها زکات نیست.

۴) اگر حیوانات مذکور به نیت فروش خریداری شده اند، جزو عروض تجارت شمرده می شوند، لذا قیمت آن محاسبه و بعد از رسیدن به حد نصاب طلا، یک چهلم آن به عنوان زکات پرداخت گردد.

احکام عشر

از تمام محصولات باغ ها و زمین های کشاورزی (میوه جات، حبوبات، سبزیجات و غیره) کم باشند یا زیاد، در صورتی که زمین دیمی باشد، یا به وسیله ی نهر یا قنات آبیاری شود، پرداخت عشر (یک دهم/ ۱۰ درصد) محصول، بدون جدا کردن هزینه، بر هر مسلمان، بالغ باشد، یا نابالغ، غنی باشد یا فقیر، فرض است و در صورتی که زمین به وسیله ی دستگاه، آبیاری شود، پرداخت نصف عشر؛ یعنی یک بیستم (۵ درصد) محصول فرض است.

در عسل به دست آمده از کندوهای زنبور عسل نیز پرداخت یک دهم آن فرض است.

مصارف زکات و عشر

دادن زکات به فقرا، مساکین، مقروض، مجاهدین، طلّاب علوم دینی، حجاجی که در راه مانده اند و مسافرین (کسانی که توشه سفرشان تمام شده) جایز است و مستحب است که بهترین و افضل ترین مصرف زکات جست و جو شود.

مصرف ‌زکات ‌در موارد‌ زیر جایز نیست:

۱- اصول: پدر، مادر، پدربزرگ و مادر بزرگ پدری و مادری.

۲- فروع: فرزندان چه پسر باشند و چه دختر، نوه، نبیره و …

۳- زوجین: زن به شوهر و شوهر به زن.

۴- سرمایه دار (کسی که به اندازه نصاب زکات یا بیش تر ثروت دارد).

۵- بنای مسجد، پل، بیمارستان و هر مکان عمومی دیگر.

۶- کافر.

۷- تکفین میت و ادای قرض او.

۸- بنی هاشم.

دادن زکات به دیگر اقوام مانند: برادر، خواهر، داماد، عمو، عمه، خاله، دایی، عروس و غیره در صورتی که مستحق باشند، جایز است، بلکه نسبت به دیگر فقرا اولی تر هستند؛ زیرا بدین وسیله زکات هم ادا می گردد و صله رحم نیز بجا آورده می شود.

تفاوت در شرایط وجوب زکات و شرایط وجوب صدقه فطر و قربانی

در وجوب صدقه فطر و قربانی، گذشتن سال، شرط نیست؛ لذا اگر مسلمانی اضافه از لوازم و ضروریات زندگی روزمره، وسایلی دارد که قیمت آن به اندازه نصاب کامل می رسد، بر او صدقه فطر و قربانی واجب می شود، فرق نمی کند که مال تجارت باشد، یا نباشد؛ سال بر آن بگذرد یا نگذرد؛ هم چنین اگر فردی منزل، مغازه یا ماشینی دارد که آن را به اجاره داده، صدقه فطر و قربانی بر او واجب است؛ تلویزیون، دستگاه ضبط صوت و سی دی و امثال این‌ها از جمله ضروریات زندگی محسوب نمی شوند.

آداب پرداخت زکات

۱- اخلاص.

۲- زکات در جایی خرج شود که بیشتر موجب رضای خداوند(ج) قرار گیرد.

۳- بر کسی که زکات به او می دهد منت نگذارد.

۴- با طیب نفس و خوشی زکات بدهد.

متفرقات

* برای معلوم کردن نصاب عروض تجارت، قیمت روز طلا ۱۸ عیار بدون دستمزد ساخت را از طلا فروشی ها سؤال و عروض تجارت را مطابق با آن محاسبه نماید.

* پرداخت زکات بعد از گذشت سال بر مال فرض می شود و آمدن ماه مبارک رمضان لازمی نیست؛ لذا اگر قبل از رسیدن ماه رمضان سال تکمیل شد، زکات را بپردازد، امّا ماه رمضان از این جهت که ثواب ادای یک فرض، برابر با هفتاد فرض در ماه های دیگر است افضل می باشد. لذا می توان طوری برنامه ریزی کرد که در ماه رمضان سال تکمیل شود (یعنی قبل از گذشت سال زکات بدهد).

* عروض تجارت به قیمت فروش عمده ای باید محاسبه شود، نه به قیمت خرید.

* دادن عشر و زکات به امام مسجد به عنوان اجرت امامت جایز نیست و زکات و عشر به این صورت ادا نمی شود.

* صاحب زکات اگر قبل از اتمام سال، زکات مال خود را بدهد جایز است و همچنین اگر زکات چند سال را جلوتر بدهد نیز جایز است.

*زکات تا آخر عمر ساقط نمی شود، لذا اگر کسی بخواهد از گناه ندادن زکات توبه کند، شرط اول این است که زکات سال های گذشته را پرداخت نماید.

* اگر شخصی مقداری طلا، نقره، عروض تجارت و پول نقد دارد که هر کدام به تنهایی به حد نصاب نمی رسد، همه را قیمت گذاری نموده از کل آن‌ها زکات ادا نماید.

* مهر معجل که معمولاً قبل از ولیمه گرفته می شود، دَین قوی محسوب می گردد و مهر مؤجل، دَین ضعیف بوده و مانع وجوب زکات نیست (یعنی مرد نمی تواند آن را از جمله دیون خود بشمارد و هم چنین جزو دارایی زن نیز شمار نمی رود).

* اگر کسی مال دارد و قصد ازدواج و یا رفتن به حج و غیره را می کند، تا زمانی که به آن کار اقدام ننموده، زکات مال خود را پرداخت کند.

* به کار بردن حیله برای فرار از زکات حرام است.

کسی که همه مالش را صدقه کند و نیت زکات نداشته باشد، زکات از او ساقط می شود.

فردی بر او زکات واجب شد و یکسال از زمان واجب شدن بر مال گذشت که بعد از یک سال، مقداری از مال هلاک شد، زکات مال هلاک شده از او ساقط می شود و زکات باقیمانده را باید بدهد. اگر همه اموال هلاک شد زکات از او ساقط می شود.

وسایل لازم برای تجارت در ردیف کالاهایی که به آنها زکات تعلّق می گیرد نمی باشند.

در زکات اموال دو چیز ملاحظه شود:

1) در قیمت همان محل معتبر است که مال در آنجاست نه محل صاحب زکات.

2) قیمت وقت وجوب معتبر است؛ مثلاً اگر نصاب مال زکات دهنده در ماه شعبان با گذشت سال کامل شود، زکات در این ماه بر او واجب می شود. اگر بنا بر دلایلی چند ماهی تأخیر کرد، در وقت پرداخت زکات  قیمت روز وجوب زکات، یعنی ماه شعبان را محاسبه کند نه قیمت روز پرداخت زکات؛ بر خلاف زکات چهار پایان  که در آنجا ملاک قیمت روز ادا می باشد.

مالی که گم شده یا کسی غصب کرده و صاحبش بر آن گواه ندارد، یا در صحرا (نه در منزل) مدفون بوده و جایش را فراموش کرده، یا وامی که بدهکار آن را انکار می کند و طلبکار مدرک و گواه ندارد و یا مالش مصادره شده، در این اموال زکات نیست. اگر آن مال دوباره به دست آید، بابت سال های گذشته زکات واجب نمی شود. اگر وامی باشد که بدهکار آن را انکار نکند، بلکه قبول داشته باشد ولی مفلس باشد، یا اینکه طلبکار مدرک و گواه دارد یا در منزل دفن شده و مکانش مشخص نیست، در این چنین مال زکات واجب است و بابت ایام گذشته نیز باید زکات بدهد.

زکات در مال قرض

شخصی به دیگری مقداری پول به صورت قرض می دهد یا کالایی را به صورت قرض می فروشد، هر وقت پول این شخص وصول شود، چنانچه سالی بر آن گذشته باشد، باید زکات آن را بدهد.

مالی که به صورت رهن گذاشته می شود در آن زکات نیست .

زکات چهار پایان

برای وجوب زکات در چهار پایان شرط است که اکثر سال را در بیابان بچرند؛ یعنی اگر خود مالک به مدّت نصف سال یا بیشتر به آنها علف و آذوقه بدهد، در آنها زکات فرض نمی شود.

زکات شتر:

وقتی تعداد شترها به 5 نفر(نفر واحد شمارش شتر می باشد) رسید و یک سال هم گذشت، بابت زکات 5 شتر، یک رأس گوسفند یکساله داده شود که از 5 تا 9 شتر یک گوسفند و از 10 تا 14 شتر، 2 گوسفند؛ از 15 تا 19، 3 گوسفند؛ از 20 تا 24، چهار گوسفند؛ از 25 تا 35، یک بچه شتر ماده یکساله؛ از 36 تا 45، یک شتر دو ساله؛ از 46 تا 60، یک شتر 3 ساله؛ از 61 تا 75، یک شتر 4 ساله؛ از 76 تا 90، دو شتر 2 ساله؛ از 91 تا 124، دو شتر سه ساله؛ از 120 به بالا مثل اول، هر پنج شتر یک گوسفند، مثلاً 125 شتر تا 129، دو شتر سه ساله و یک گوسفند؛ در 130 تا 134 شتر، دو شتر سه ساله و دو گوسفند؛ در 135 تا 139، دو شتر سه ساله و سه گوسفند؛ در 140 تا 144، دو شتر سه ساله و چهار گوسفند؛ در 145 تا 149 شتر، دو شتر سه ساله و یک شتر یکساله؛ در 150 تا 154 شتر، سه شتر سه ساله؛ در 155 تا 159، سه شتر سه ساله و یک گوسفند و به همین ترتیب دوباره شروع می شود. در هر پنج شتر، یک گوسفند؛ در 10شتر، 2 گوسفند؛ در 15شتر، 3 گوسفند؛ در 20 شتر، 4 گوسفند؛ در 25 تا 35 شتر، یک بچه شتر یکساله؛ در 36 تا 45، یک شتر دو ساله، یعنی در 195شتر، یک شتر دو ساله و سه شتر سه ساله؛ در 196 تا 200، چهار شتر سه ساله؛ از 200 به بالا، مثل حساب 150 به بالا، یک اصل و قانونی اجرا شده که با توجّه به آن، میتوان زکات هزاران شتر را مشخص کرد.

زکات گاو و گاومیش:

در کمتر از 30 گاو، زکات نیست. از 30 تا 39 گاو، یک گوساله یکساله؛ از 40 تا 59، یک گوساله دو ساله؛ از 60 تا 69، دو گوساله یکساله؛ از 70 تا 79، یک گاو دو ساله و یک گوساله یک ساله؛ از 80 تا 89، دو گاو دو ساله؛ از 90 تا 99، سه گوساله یک ساله و در 100گاو، دو گوساله یکساله و یک گاو دو ساله و از 100 به بالا، بر همین روش محاسبه می شود.

زکات گوسفند:

در کمتر از 40 رأس گوسفند، زکات نیست. از 40 تا 120 رأس گوسفند، یک رأس گوسفند؛ از 121 تا 200، دو رأس گوسفند؛ از 201 تا 399، سه رأس؛ از 400، چهار رأس و از 400 به بالا، هر صد رأس گوسفند، یک رأس گوسفند زکات واجب می شود.

*بز و میش در حکم زکات یکی هستند .

*در بچه های شتر، گاو و گوسفند زکات نیست، مگر اینکه همراه بزرگتر باشند.

در زکات شتر باید از جنس ماده باشد، ولی در گاو و گوسفند، نر و ماده فرقی نمی کند.

زکات میوه ها و محصولات زراعی

زکات محصول زراعت و میوه جات، چه کم باشد یا زیاد، عُشر یعنی یک دهم یا نصف عُشر، یعنی یک بیستم می باشد و اختلاف مقدار وجوب عشر، وابسته به آبی است که محصول زراعت با آن آبیاری می شود که اگر با آب باران و چشمه آبیاری شده باشد و آبیاری آنها زحمت و هزینه ای نداشته باشد، عشر را باید به عنوان زکات پرداخت کرد و در آنچه به وسیله ابزار و آلات و رنج مشقّت آبیاری گردد، نصف عشر آن باید به عنوان زکات پرداخت گردد.

نکته:

در محصولات زراعی، گذشت سال لازم نیست.

عسل، زعفران و سبزیجات در حکم عشر داخل اند.

مصارف زکات

کسی که شرعاً استحقاق زکات داشته باشد، محل صرف زکات قرار می گیرد. در عصر حاضر، مصارف زکات به شرح ذیل می باشند:

1- فقراء؛ یعنی کسانی که دارای مال و وسایل اندکی هستند ولی مالک نصاب نیستند.

2- مساکین؛ کسانی که هیچ چیزی ندارند .

3- بدهکاران؛ کسانی که مقروض اند. چنانکه پس از ادای بدهی های خویش، مالی در حد نصاب برایشان باقی نمی ماند.

4- مسافران؛ کسانی که در حال سفر، تهی دست اند، در حد رفع نیاز می توانند زکات بگیرند ولو اینکه در شهر خود، ثروتمند و مالک نصاب باشند.

5- فی سبیل الله؛ یعنی مجاهدی که در تهیه مخارج و وسایل جنگی نیازمند باشد.

بهترین مصرف زکات، طلاب مدارس دینی هستند که هم خدمت به فقرا و هم کمک به ترویج علم دین است.

برای زکات دهنده انتقال دادن زکات از شهری به شهر دیگر مکروه است، مگر اینکه در آن شهر نیاز شدیدتر باشد یا در آنجا نزدیکان زکات دهنده نیازمند و فقیر باشند.