يكي از اركان مهم دين اسلام خواندن نماز است که عبادتی است دارای اعمال و گفتار خاصی که با الله اکبر شروع و با سلام دادن به پایان می رسد. ترک آن گناه کبیره است و از سن بلوغ بر هر مکلّفی فرض می شود و در آيات و احاديث متعدّدي براي برپا داشتن اين فريضة الهي تأكيد بسياري شده است
بسم الله الرحمن الرحیم
اسلام در لغت به معنای تسلیم و گردن نهادن است و از این روی دین اسلام، اسلام نامیده شده که برنامه کلی آن تسلیم شدن انسان در برابر خدای جهان و جهانیان است که در اثر این تسلیم انسان جز خدای یگانه کسی را پرستش نکند.
دین اسلام در واقع جوهره تمام ادیان الهی گذشته است که به صورتی جامع و کامل، نسبت به آنها ظهور پیدا کرده است. اسلام مانند همه ادیان الهی دارای سه حوزه ی عقاید، احکام و اخلاق است.
اساساً ریشه لغوی اسلام در دو کلمه سلم و سلام به معنای صلح و آرامش نهفته است. قرآن در تأیید این حقیقت که اسلام آیین صلح و آشتی و دوستی است، می فرماید:«ای کسانی که ایمان آورده اید، همگی در صلح و آشتی در آیید و از گام های شیطان پیروی نکنید که او دشمن آشکار شماست.»
عن ابي عبد الرحمن عبدالله بن عمر بن الخطاب رضي الله عنه قال: سمعت رسول الله صلي الله عليه وسلم يقول: بني الاسلام علي خمسٍ شهاده ان لا اله الا الله و ان محمد رسول الله و اقام الصلاة و ايتاء الزكاة و حج البيت و صوم رمضان.
اسلام بر پنج ركن استوار است: شهادت دادن به اينكه جز خدا هيچ معبودي نيست و محمد پيامبر خداست، بر پا داشتن نماز، دادن زكات، حج خانه خدا و روزه ماه رمضان. اين حديث را بخاري و مسلم روايت كرده اند.
اولين و با عظمت ترين آن گواهى دادن به اين است كه هيچ معبود به حقى جز خداوند يكتا وجود ندارد و اينكه محمّد -صلي الله عليه وسلم- فرستاده و پيامبر خداست، با شرح معانى آن و بيان شروط «لا اله الا الله»، معناى (لا اله) آن است كه: هيچ معبودى به حق نيست كه اين جمله، تمامى آنچه را كه به جاى خداوند و به غير از او پرستش شده و مورد عبادت قرار می‌گيرد، بطور كلى و قطعى نفى و طرد می‌كند. (إلاَّ الله): براى اثبات اين حقيقت است كه عبادت با تمام معانى و مفاهيمش، تنها و تنها ويژه خداوند يكتا است، بدون آنكه شريكى داشته باشد.
در حديث آمده است كه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ فرموده اند: «الايمان بضع و سبعون شعبه أعلاها قول لا اله الا الله و ادناها اماطة الأذي عن الطريق» [ايمان هفتاد و چند شاخه دارد كه بالاترين آنها گفتن لا اله الا الله و پايين ترين آن، زدودن أذيت و برداشتن سنگ و اشيائي نظير آن که در معابر بوده و امکان اذیت عبور کنندگان را فراهم می سازد، از راه است]. ابوعلي دقاق ـ رحمة الله عليه ـ مي فرماید: هرگاه بنده با اخلاص «لا اله» گويد، دلش به كلي پاك ميشود سپس وقتي «الا الله» ميگويد بر دل صافش نور آن ظاهر ميشود، در اينصورت واضح است كه تمام سعي و تلاش شيطان بي فايده ميشود و به هدر ميرود.
انسان را آموختن علم فرض است؛ همانطور كه رسول خدا(ص) فرمود: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَي كُلِّ مُسْلِمٍ وَمُسْلِمَةٍ». [طلب علم و دانش بر هر مرد و زن مسلماني فرض است]. رئيس المحدثين شيخ عبدالحق دهلوي مي فرمايد: «مراد در اين جا علمي است كه ضروري وقت مسلمان است. مثلا چون در اسلام درآمد، بر وي معرفت صانع و صفات وي و علم بر نبوت رسول الله(ص) و جز آن از آنچه ايمان بي آن صحيح نيست واجب شد و چون وقت نماز در آمد، بر وي آموختن علم به احكام نماز واجب شد. چون رمضان در آمد بر وي تعليم احكام صوم واجب شد و هرگاه مالك نصاب گرديد، تعليم احكام زكات واجب شد و اگر پيش از فرض شدن اينها مُرد، عاصي نباشد و چون زن خواست، علم حيض و نفاس و جز آن از آنچه متعلّق به احكام زن و شوهري است واجب شد.
پيامبر ـ صلي الله عليه و سلم ـ فرموده اند: «الصلاة عماد الدين من اقامها فقد اقام الدین و من تركها فقد هدم الدين» [نماز ستون دين است هر کس آنرا به جا آورد همانا دین را استوار کرده و اگر كسي آنرا كنار نهد، دين خود را ويران ساخته است]. اين قياس در مورد ساير اركان دين نيز صادق است.
بر هر انسان بالغی لازم است که از مسائل ديني خود آگاه بوده و از يك مجتهد كامل تقليد نمايد و مسائل ديني خويش را طبق دستور آن مجتهد انجام دهد تا اعمال وي مورد قبول خداوند واقع گردد. بنابراين به افرادي كه از مجتهدين پيروي ميكنند «مُقلِّد» گفته ميشود. مجتهدين اهل سنت و الجماعت در اصول دين حضرت امام ابوالحسن اشعري(رح) و حضرت امام ابومنصور ماتريدي(رح) است و در فروع دين حضرت امام اعظم ابوحنيفه، حضرت امام مالک، حضرت امام شافعي و حضرت امام احمد بن حنبل ـ رحمهم الله تعالي ـ ميباشند.
عمل به احكام و دستورهاي عملي اسلام، برنامه زندگي هر مسلمان است كه از زمان بلوغ آغاز ميشود. علائم و نشانه‌هاي بلوغ در پسرها و دخترها متفاوت است. مهم‌ترين آنها در پسرها «احتلام» و در دخترها «عادت ماهانه» است كه به محض مشاهده اين علائم، دستورات دين اسلام لازم شده و شخص نيز «مُكلَّف» ميگردد. ممكن است افرادي باشند كه اين علائم را مشاهده ننموده اما از لحاظ سنّي به حد بلوغ رسيده باشند كه بر اين اشخاص نيز رعايت دستورات اسلامي الزامي است. حداقل بلوغ سني در پسرها از «12» سالگي و در دخترها از «9» سالگي است و حداكثر آن نيز در هر دو در «15» سالگي است.
هنگامی که پیامبر اکرم(ص) به دستور خدا، همراه حضرت جبرئیل در لیلة المعراج به آسمان عروج کردند، پیامبر(ص) در هر آسمانی فرشتگانی را مشاهده کردند که بعضی در حالت قیام و بعضی در حالت رکوع و در حالت سجده و بعضی در حالت تسبیح و تحمید و تکبیر خداوند(ج) مشغول بودند و بعد بهشت و جهنّم و نعمت ها و عذابهایی که در آنها بود را دیدند و آخر الامر در حضور خداوند متعال قرار گرفت و آرزویی که پیامبر(ص) با دیدن عبادت فرشتگان پیدا شده بود، تقاضا کرد و خداوند(ج) در هر روز پنجاه وقت نماز را برای پیامبر(ص) فرض کرد. پیامبر(ص) از این موهبت الهی خوشحال شده و به طرف زمین راه افتاد و آسمان ها را یکی پس از دیگری طی می کرد تا در آسمان چهارم به حضرت موسی(ع) برخورد کرد. پیامبر(ص) از نعمتی که خداوند(ج) به او عنایت کرده بود، حضرت موسی(ع) را خبردار کرد. حضرت موسی(ع) فرمود: ای پیامبر(ص)! امّت تو امّت آخر الزمان است و طاقت ادای این عبادت را ندارند. برو از خدا تخفیف بخواه و خداوند(ج) بر پیامبرش در هر بازگشت، پنج وقت را تخفیف می داد و حضرت موسی(ع) آن را زیاد می دانست تا به پنج وقت رسید و بعد از آن پیامبر(ص) حیا کرد که از پنج وقت کمتر بخواهد. اگر چه پنجاه وقت نماز به پنج وقت تخفیف داده شد، ولی ثواب آن پنجاه وقت را دارد. وقتی که پیامبر(ص) از معراج خود برگشت، بعد از مدّتی دلتنگ شبی که در آن عروج کرده و چیزهایی که مشاهده کرده بود، شد. ولی بعد از آن عروج ظاهری تحقّق نیافت ولی آن لذّتی که در لیلة المعراج چشیده بود را در نماز می چشید. به خاطر این پیامبر اکرم(ص) می فرمود: «الصلوة معراج المؤمن».
يكي از اركان مهم دين اسلام خواندن نماز است که عبادتی است دارای اعمال و گفتار خاصی که با الله اکبر شروع و با سلام دادن به پایان می رسد. ترک آن گناه کبیره است و از سن بلوغ بر هر مکلّفی فرض می شود و در آيات و احاديث متعدّدي براي برپا داشتن اين فريضة الهي تأكيد بسياري شده است. چنانچه پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و سلم ـ فرموده است: «نماز ستون دين است؛ هر كس اين ستون را برپا دارد همانا دين را بر پا داشته و هر كس آنرا ترک نمايد همانا دين را از بين برده است». بنابراين لازم است براي اداي اين فريضه مهم الهي مقدمات ذيل انجام شود:
1ـ وضو 2ـ غسل (در صورت جنب بودن) 3ـ تيمم (در صورت نبود آب كافي جهت وضو و غسل) 4ـ پاك بودن لباس و مكان 5ـ پوشيده بودن عورت 6ـ نيّت 7ـ استقبال (رو به طرف قبله ايستادن) 8ـ اذان و اقامه برای جماعت مردان.
غسل
يكي ديگر از شرايطي كه نمازگزار بايد داشته باشد پاك بودن از جنابت ـ شستن تمام بدن ـ است. به اين عمل «غُسل» مي‌گويند. مقدمات غسل ابتداء دستها را شسته و سپس نجاست را از بدن پاك مي‌كنيم و وضو مي‌گيريم. اگر جايي كه غسل مي‌كنيم محلي پست بوده و آب مستعمل در آن جمع شود پاها را پس از اتمام غسل بايد شست. طريقه غسل
غسل را مي‌توان به دو طريق انجام داد: 1ـ مي‌توان به نيّت غسل، تمام بدن را به يكباره در آب فرو برد. مثلاً در آب دريا و رودخانه. 2ـ ابتداء از سر و گردن و بعد از نيمه ي راست بدن و سپس از نيمه ي چپ بدن از هركدام سه بار آب مي‌ريزيم طوري كه هيچ جايي از بدن خشك باقي نماند. بهتر است قبل از غسل نيز همانند وضو با گفتن بسم الله الرحمن الرحيم نيّت بكنيم؛ يعني غسل را براي اطاعت از دستور خداوند و نيز به جهت تقرب به درگاه وي انجام ميدهيم.
اوقات نماز
بر مسلمان در هر شبانه روز پنج وقت است که عبارتند از: نماز صبح که آنرا نماز فجر یا بامداد گویند، نماز ظهر، نماز عصر، نماز مغرب و نماز عشاء و یا خفتن.
۱ـ نماز صبـح: چهار رکعت است؛ دو رکعت سنت و پس از آن دو رکعت فرض، و وقت آن از طلوع فجر صادق یعنی فجر دوم (و آن روشنی است که در آخر شب از جهت مشرق می آید) تا طلوع آفتاب می باشد.
۲ ـ نماز ظهر: ده رکعت است؛ ابتدا چهار رکعت سنت و بعد از آن چهار رکعت فرض و در پایان دو رکعت سنت، و وقت آن از اول زوال (مایل شدن) آفتاب از وسط آسمان شروع و تا هنگامی که سـایه هـر چـیز، عـلاوه از سـایـه اصلی آفتـاب، دو بـرابـر آن شود ادامه دارد.
۳ ـ نماز عصر: چهار رکعت است و وقت آن بعد از انتهای وقت نماز ظهر شروع و تا قبل از غروب آفتـاب ادامه دارد. ولی بعد از زرد شدن رنگ آفتاب، خواندن نماز عصر مکروه است.
۴ ـ نماز مغرب: پنج رکعت است؛ سه رکعت فرض و پس از آن دو رکعت سنت، و وقت آن از غروب آفتاب شروع و تا ناپدید شدن شفق سرخ ادامه دارد.
۵ ـ نماز عشـاء: نه رکعت است؛ ابتدا چهار رکعت فرض و بعد از آن دو رکعت سنت و در پایان سه رکعت وتر واجب، و وقت آن بعد از انتهای وقت مغرب تا قبل از طلوع صبح صادق ادامه پیدا می کند.
حدیث سنتهای رواتب
رسول الله -صلي الله عليه وسلم- می فرمايد: «ما من عبد مسلم يصلي لله تعالى كل يوم ثنتي عشرة ركعة تطوعاً غير فريضة إلاَّ بنى الله له بيتاً في الجنة، أو بني له بيت في الجنة». (مسلم حديث 728/101، 1/503).
يعني: «هيچ مسلماني نيست كه در هر روز دوازده ركعت نماز نافله، غير از نمازهاي فرض بخواند، مگر آنكه خداوند براي او خانه ای در بهشت بسازد، يا اينكه خانه اى در بهشت براي او ساخته می شود.
نمازهاي سنّت را به هيچ وجه نبايد با جماعت خواند و حتماً بايد به تنهايي خوانده شود. اما نمازهاي فرض در صورت كثرت افراد، سنت است كه با جماعت خوانده شود؛ زيرا پيامبر اكرم صلي الله عليه و سلم تأكيد بسياري در اين خصوص نموده و فرموده‌اند: «ثواب نمازي كه با جماعت خوانده شده، از ثواب نمازي كه به تنهايي خوانده شده است «27» برابر بيشتر مي‌باشد». و نيز در حديث ديگري مي‌فرمايند: «جماعت سنت مؤكده است، فقط شخص منافق از اين سنت روگردان است».
طريقه خواندن نماز 1ـ نيت؛ قبل از هر چيز اينگونه نيت مي‌كنيم: نيت كردم خواندن (2ـ 3ـ 4) ركعت (فرض ـ واجب ـ سنت) نماز (صبح ـ ظهر ـ عصرـ مغرب ـ عشاء ـ وتر) را تنها براي خداوند. 2ـ تكبير تحريمه؛ پس از گفتن نيت، آقايان دو دستان خود را تا نرمه ي گوش و خانم‌ها نيز تا برابر شانه بالا برده و در همان حال بايد بگويند: «الله اكبر». بايد توجه داشت كه هنگام بالا بردن دستها كف آنها رو به قبله باشد. 3ـ گذاشتن دست راست بر روي دست چپ؛ پس از گفتن الله اكبر، دست راست را بر روي دست چپ، مردها زير ناف و خانم‌ها روي سينه بايد بگذارند. طرز قرار دادن دستها اينگونه است كه مردها بايد دو انگشت شصت و انگشت كوچك را به مچ دست چپ حلقه كرده و بقيه انگشتان را نيز روي دست چپ، صاف قرار دهند. اما خانم‌ها همه ي انگشتان دو دست را بـه هـم چسبـانيـده و دست راست را بر روي دست چپ بايد بگذارند. 4ـ ثناء؛ سپس اينگونه ثناء مي‌خوانيم: «سُبْحَانَكَ اللهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ وَ تَبَارَكَ اسْمُكَ وَ تَعَالَي جَدُّكَ وَ لاَ اِلَهَ غَيْرُكَ». 5ـ سوره فاتحه؛ پس از آن، سوره فاتحه را مي‌خوانيم. اما قبلاً بايد اعوذ بالله و بسم الله را نيز بگوييم: «اَعُوْذُ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيْم، بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْم، اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ، الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ، مَالِكِ يَوْمِ الدِّيْنِ، اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ اِيَّاكَ نَسْتَعِيْنُ، اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيْمَ، صِرَاطَ الَّذِيْنَ اَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ، غَيْرِ الْمَغْضُوْبِ عَلَيْهِمْ، وَ لاَ الضَّآلِّيْنَ، آمين». 6ـ سوره؛ پس از خواندن فاتحه، سوره ديگري را نيز بايد بخوانيم. در اينجا براي مثال سوره اخلاص را ذكر مي‌كنيم. بايد توجّه داشت كه قبل از سوره به هيچ وجه نبايد اعوذ بالله و بسم الله را گفت: «قُلْ هُوَ اللهُ اَحَد، اَللهُ الصَّمَدُ، لَمْ يَلِدْ وَ لَمْ يُوْلَدْ، وَ لَمْ‌يَكُنْ لَّهُ كُفُواً اَحَد». 7ـ ركوع؛ پس از خواندن سوره، با گفتن الله اكبر، ركوع كرده و نيم تنه بالا را خم مي‌كنيم طوري كه سر و گردن با سرين برابر گردد. البته براي خانم‌ها اين‌چنين ركوع كردن لازم نبوده و كافي است كه اندكي خم شوند. در همان حال، سه بار آرام و شمرده مي‌گوييم:«سُبْـحانَ رَبِّــيَ الْعَظِيْم». 8ـ بلند شدن از ركوع؛ سپس با گفتن «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَه»، از ركوع بلند شده و كاملاً صاف مي‌ايستيم و در همان حالت ايستاده مي‌گوييم: «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد». بايد توجه داشت كه اين، در صورت خواندن نماز به تنهائي است. اما در صورت خواندن نماز با جماعت، امام سمع الله لمن حمده و مقتدی فقط بايد «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد» را بگويد. 9ـ سجده؛ سپس با گفتن «الله اكبر» به سجده مي‌رويم. طريقه رفتن به سجده اينگونه است: ابتداء دو زانو خود را بر زمين نهاده و بعد در حالي كه انگشتان هر دو دست را به هم چسبانيده‌ايم، دو كف دست را طوري بر زمين مي‌گذاريم كه بتوان صورت را ميان آنها قرار داد. سپس بيني و بعد پيشاني را ميان دو دست بر زمين مي‌گذاريم. به هنگام سجده بايد دقّت كرد كه مردها بازوهاي خود را از پهلو، و شكم را نيز از رانها دور نگه داشته و خانم‌ها نيز عكس اين را انجام دهند. وقتي كه به همين ترتيب سجده كرديم سه بار آرام و شمرده مي‌گوييم: «سُبْحَانَ رَبِّيَ الاَعْلَي». سپس با گفتن «الله اكبر»، از سجده برخاسته و اندكي مي‌نشينيم و بعد دوباره به سجده رفته و سه بار مي‌گوييم: «سُبْحَانَ رَبِّيَ الاَعْلَي». 10ـ قيام؛ پس از اتمام تسبيحات سجده دوم، با گفتن «الله اكبر» بلند شده و مي‌ايستيم. طرز برخاستن از سجده بر عكس همان طريقي است كه به سجده رفته بوديم. بدين گونه كه ابتدا پيشاني و بعد بيني و پس از آن دو دست و سپس زانوان را از زمين بلند مي‌كنيم. بدين ترتيب ركعت اول تمام ميشود. 11ـ ركعت دوم؛ حالا بايد ركعت دوم را شروع كنيم. ركعت دوم نيز همانند ركعت اول است. اما با اندكي تفاوت. در ركعت دوم نبايد ثناء «سبحانك» را خوانده و اعوذ بالله را گفت. فقط با گفتن بسم الله الرحمن الرحيم سوره فاتحه و بعد سوره ديگري همانند سوره اخلاص را تلاوت كرده و سپس ركوع و سجود مي‌كنيم. مراحل انجام ركوع، سجده، طرز گفتن تسبيحات و طريقه برخاستن از آنها، همگي به همان ترتيب مذكور بوده و هيچ‌گونه تفاوتي با ركعت اول ندارد. 12ـ تشهّد؛ پس از اتمام سجده ي ركعت دوم، مي‌نشينيم وطریقه نشستن در تشهد برای مردها این است که پای چپ را فرش کند و بر آن نشسته و پای راست بصورت عمود و انگشتان هر دو پا به طرف قبله باشد و دستهای خود را بر رانها بگذارد در حالیکه انگشتان به طرف قبله باشدو زنها هر دو پا را به طرف راست فرش کند و بر سرین چپ بنشیند و همچنین دستها را بر رانها بگذارد سپس تشهد را بخواند اينگونه تشهّد مي‌خوانيم: «اَلتَّحِيَّاتُ للهِ وَ الصّلَوَاتُ وَ الطَّيِّبَاتُ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ اَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَهُ اللهِ وَ بَرَكَاتُهُ، اَلسَّلامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللهِ الصَّالِحِيْنَ، اَشْهَدُ اَنْ لاَّ اِلَهَ اِلاَّ الله وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُوْلُهُ». 13ـ صلوات؛ پس از اتمام تشهد، اگر نمازي كه در حال خواندن آن هستيم دو ركعتي باشد، بايد صلوات‌ها را نيز بخوانيم اينگونه: «اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَي اِبْرَاهِيْمَ وَ عَلَي آلِ اِبْرَاهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْد. اَللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِ مَحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَي اِبْراهِيْمَ وَ عَلَي آلِ اِبْراهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْد». 14ـ دعا؛ خواندن یکی از ادعیه مأثوره مانند: «اَلَّلَهُمَّ اغْفِرْلِيْ وَ لِوَالِدَيَّ وَ لِاُسْتَاذِيْ وَ لِجَمِيْعِ الْمُؤْمِنِيْنَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِيْنَ وَ الْمُسْلِمَاتِ، اَلاَحْيَآءِ مِنْهُمْ وَ الاَمْوَاتِ، رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَهً وَ فِي الآخِرَهِ حَسَنَهً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ يَا اَرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ. 15ـ سلام؛ پس از اتمام دعا، به دو طرف سلام ميدهيم. يعني صورت را اول به طرف راست چرخانده و مي‌گوييم: «السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَهُ اللهْ» و بعد به طرف چپ گردانده و بازمي‌گوييم:« السَّلاَمُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَهُ اللهْ». بدين ترتيب خواندن نمازهاي دو ركعتي تمام ميشود. 16ـ ركعت سوّم؛ اگر نمازي كه ما در حال خواندن آن هستيم «3» ركعتي باشد، پس از اتمام تشهد ركعت دوم، بدون اينكه صلوات‌ها را بخوانيم بايد بلند شده و بايستيم. در اينجا لازم است به يك نكته اشاره كنيم كه ما فقط دو گونه نماز «3» ركعتي داريم: 1ـ نماز مغرب «فرض» 2ـ نماز وتر «واجب». طريقه خواندن نماز «3» ركعتي فرض (مغرب) اينگونه است كه پس از برخاستن از ركعت دوم، ابتداء بسم الله الرحمن الرحيم گفته و بعد فقط سوره فاتحه را مي‌خوانيم؛ زيرا نمازي كه ما مي‌خوانيم فرض بوده و در نمازهاي فرض تنها در دو ركعت اول سوره خوانده ميشود؛ لذا بدون اينكه سوره بخوانيم به همان طريق سابق، ركوع و بعد سجده مي‌كنيم. سپس از سجده برخاسته و مي‌نشينيم. ابتداء تشهد و بعد صلوات، سپس دعا را به همان طريق مذكور به آرامي خوانده و بعد به دو طرف سلام ميدهيم. بدين ترتيب خواندن نمازهاي «3» ركعتي فرض تمام ميشود. اما خواندن نمازهاي «3» ركعتي واجب (وتر) بدين گونه است كه پس از برخاستن از تشهد رکعت دوم، ابتدا بسم الله الرحمن الرحيم گفته و بعد سوره فاتحه و سپس سوره ديگري را نيز مي‌خوانيم؛ زيرا نمازي كه ما مي‌خوانيم واجب بوده و در نمازهاي واجب و سنت لازم است در همه ركعات به غير از فاتحه، سوره ديگري نيز خوانده شود. لذا در اينجا نيز به غير از فاتحه، سوره ديگري نيز مي‌خوانيم. پس از اتمام سوره، با گفتن «الله اكبر»، مردها دستها را تا نرمه ي گوش و خانم‌ها نيز تا برابر شانه بالا برده و طبق روشي كه قبلاً ذكر كرديم بايد دست راست را بر روي دست چپ قرار دهيم. در همين حال بايد دعای قنوت را بخوانيم. اينگونه: «اَلَّلهُمَّ اِنَّا نَسْتَعِيْنُكَ وَ نَسْتَغْفِرُكَ وَ نُؤْمِنُ بِكَ وَ نَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ وَ نُثْنِيْ عَلَيْكَ الْخَيْرَ، نَشْكُرُكَ وَ لاَ نَكْفُرُكَ، وَ نَخْلَعُ وَ نَتْرُكُ مَنْ يَّفْجُرُكَ. اَلَّلهُمَّ اِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ لَكَ نُصَلِّيْ وَنَسْجُدُ وَ اِلَيْكَ نَسْعَي وَ نَحْفِدُ، نَرْجُوْ رَحْمَتَكَ وَ نَخْشَي عَذَابَكَ اِنَّ عَذَابَكَ بِالْكُفَّارِ مُلْحِقْ. سپس با گفتن «الله اكبر»، به ركوع و بعد به سجده مي‌رويم. پس از برخاستن از سجده به همان ترتيب مذكور، تشهد، صلوات و دعا را با آرامش كامل خوانده و بعد به طرفين سلام ميدهيم. بدين ترتيب خواندن نماز وتر تمام ميشود. 17ـ ركعت چهارم؛ اگر نمازي كه ما در حال خواندن آن هستيم «4» ركعتي باشد بايد پس از اتمام سجده ركعت سوم، بلند شده و بايستيم. ابتدا بسم الله الرحمن الرحيم گفته و بعد سوره فاتحه را بخوانيم. سپس طبق همان طريقي كه ذكر كرديم، اگر نماز سنت باشد، بايد بعد از فاتحه سوره ديگري را نيز بخوانيم. اما اگر نماز فرض باشد بدون اينكه سوره ديگري بخوانيم با گفتن «الله اكبر» به ركوع و بعد به سجده مي‌رويم. پس از اتمام سجده مي‌نشينيم. ابتدا تشهد و بعد صلوات و سپس دعا را به ترتيب و به آرامي مي‌خوانيم و در انتها به دو طرف سلام ميدهيم. بدين ترتيب خواندن نمازهاي «4» ركعتي تمام ميشود.
دعاي پس از نماز
پس از اتمام نمازهاي فرض، بهتر است اين دعا را بخوانيم: «اَسْتَغْفِرُ اللَّهْ، اَسْتَغْفِرُ اللَّهْ، اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ. اَلَّلهُمَّ اَنْتَ السَّلاَمُ وَ مِنْكَ السَّلاَمُ، تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَ تَعَالَيْتَ يَا ذَاالْجَلاَلِ وَ الاِكْرَامِ».
تسبيحات بعد از نماز
پس از خواندن نمازهاي فرض و اتمام سنتهاي بعد از آن، شايسته است اين تسبيحات را نيز بگوييم. بدين ترتيب: 1ـ سُبْحَانَ اللَّهْ «33» بار 2ـ اَلْحَمْدُ لِلَّهْ «33» بار 3ـ اَللَّهُ اَكْبَرْ «34» بار 4ـ لاَ اِلَهَ اِلاَّ اللَّهْ «10» بار 5ـ مُحَمَّدٌ رَسُوْلُ اللَّهْ «1» بار 6ـ اَلَّلهُمَّ صَلِّ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِهِ وَ صَحْبِهِ وَسَلِّمْ «10» بار 7ـ اَسْتَغْفِرُ اللَّهْ «100» بار 8ـ يَا هَادِيْ «20» بار 9ـ اَلَّلهُمَّ صَلِّ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِهِ وَ صَحْبِهِ وَسَلِّمْ «10» بار.
چگونه در نماز جماعت شركت كنيم؟
ابتدا وارد صف مي‌شويم و در جايي مي‌ايستيم كه تقريباً يك گام بين ما و صف جلو فاصله باشد. سپس نيت مي‌كنيم و منتظر الله اكبر (تكبيره الاحرام) گفتن امام مي‌شويم. هنگامي كه امام الله اكبر گفت ما نيز بلافاصله الله اكبر گفته و ثناء را به آرامي مي‌خوانيم و بعد ساكت مي‌ايستيم. خواندن فاتحه و سوره در نماز جماعت بر عهده امام است. لذا ما حتماً بايد ساكت بوده و به قرائت امام گوش فرا دهيم. هنگامي كه امام ركوع كرد ما نيز هم زمان با امام به آرامي «الله اكبر» گفته و بايد به ركوع برويم. پس از اتمام تسبيحات ركوع امام با صداي بلند ميگويد: «سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهْ» ما نيز در همان حالت ايستاده بلافاصله بعد از امام مي‌گوييم: «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد». وقتي كه امام با گفتن «الله اكبر» به سجده رفت ما نيز متعاقباً «الله اكبر» گفته و سجده مي‌كنيم و تسبيحات سجده را به آرامي مي‌گوييم. در نماز جماعت لازم است نمازگزار در همه حالات از امام پيروي نموده و همه تكبيرات انتقالات را هم زمان با امام بگويد. هنگام نشستن، ابتدا تشهد و بعد صلوات و سپس دعا را به ترتيب مي‌خوانيم و در انتهاء نيز بلافاصله پس از سلامِ امام به طرفين سلام ميدهيم. اگر شخص نماز گزار منفرد بود، در هنگام سلام دادن در هر دو طرف، فرشته را نیت کند و اگر مقتدی بود، اگر پشت سر امام بود در هر دو طرف، امام، مقتدی و فرشته را نیت کند و در غیر این صورت، در هر طرف که امام قرار دارد او را نیت کند و اگر امام باشد، در هر دو طرف، مقتدی و فرشته را نیت کند.
كارهایي كه نماز را باطل ميكنند
نمازگزار، از آغاز تا پايان نماز بايد از كارهایي كه نماز را باطل مي‌كند بپرهيزد. كارهايي از قبيل: خوردن ـ آشاميدن ـ از قبله رو گرداندن ـ صحبت كردن ـ خنديدن قهقهه و ضحک ـ با صدا گريه كردن (در صورتی که به یاد آخرت نباشد) ـ آه و ناله كردن از درد ـ ترك يكي از فرایض نماز ـ سلام كردن ـ جواب سلام را دادن ـ عمل كثير؛ يعني كارهايي كه به وسيله ي دو دست انجام مي‌شوند- شکستن وضو.
نماز جمعه:
روز جمعه، روز عیدی برای مسلمانان است که در آن به ذکر و سپاس خـدا مشغول می شوند و در خانه های خدا اجتماع کرده از دنیا و گرفتاریهای آن، خود را دور می نمایند تا فریضه ای از فرايض خدا را انجام دهند و به توجیهات و سفارشات خطبا و ارشاد علما در خطبه های جمعه که به مثابه ي درسی از دروس هفته می باشد، گوش فرا دهند.
خداوند می فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلاَةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَی ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ(۹)فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلاَةُ فَانتَشِرُوا فِی الأرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَّعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ10» (الجمعة)
[ای مؤمنان، چون در روز جمعه برای نماز ندا داده شد، به (عبادت و) یادِ خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید. اگر بدانید این برایتان بهتر است. آنگاه چون نمازگزارده شود، در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا بجویید و خداوند را بسیار یاد کنید تا شما رستگار شوید].
نماز جمعه بر هر مرد مسلمان، بالغ، آزاد و مقیم فرض است.
رسـول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ بر آن مواظبت کرده و کسانیکه آنرا ترک می کنند شدیداً تهدید کرده است. چنانکه می فرماید: «لینتهین أقوام عن ودعهم الجمعات أو لیختمن الله علی قلوبهم ثم لیکونن من الغافلین» [بخدا قسم ترک نمي كند نماز جمعه را قومي، مگر اینکه خداوند بر قلبهای آنها مهر میزند و آنگاه آنان از غافلان خواهند شد] (مسلم) و همچنین آن حضرت ـ صلی الله علیه وسلم ـ می فرماید: «من ترک ثلاث جمع تهاوناً طبع الله علی قلبه». [کسی که سه نماز جمعه را از روی تهاون و کسالت ترک کند خداوند بر قلب او مُهر می زند] (أحمد و دارمی و أبو داود و ترمذی و نسائی و حاکم).
نماز جمعه داراي دو رکعت فرض و ده رکعت سنت می باشد.
موارد زير از شرايط نماز جمعه است:
الف ـ اداي آن در وقت ظهر.
ب ـ اينكه در شهر باشد.
ج ـ در آن (نماز جمعه) دو خطبه خوانده شود.
د ـ خواندن نماز جمعه با سه نفر به غير از امام جايز است.
كساني كه نماز جمعه بر آنان واجب نيست:
الف ـ زنان، ب ـ افراد بيمار، ج ـ مسافر.
ـ كساني كه به سبب عذري نمی‌توانند در نماز جمعه شركت كنند بايد به جاي آن، چهار ركعت نماز ظهر را بخواند.
سنّت است كه خطبه جمعه كوتاه خوانده شود؛ زيرا رسول الله - صلي الله عليه وسلم- فرموده است: «إنَّ طول صلاة الرجل و قصر خطبته مئنة من فقهه». [طولاني بودن نماز شخص، و كوتاه بودن خطبه اش، علامت و نشانه عالم بودنش به احكام شرع است] (مسلم حديث 869، 2/594).
نماز جمعه دو ركعت فرض است و هر كس به تشهد برسد، جمعه را درك كرده است.
باید توجه داشت که سخن گفتن در اثنای خواندن خطبه لغو است، حتی اگر به رفیقت بگوئی ساکت شو، اين هم لغو محسوب مي شود.
نماز عيد:
بر هر كسي كه نماز جمعه فرض است، نماز عيد نيز واجب می‌گردد. همچنین نماز عيد در صحرا خوانده شود بهتر است.
در حديث صحيح آمده است: «كان النبي - صلى الله عليه و سلم- يخرج بين الفطر و الأضحى إلى المصلى». (متفق عليه، البخاري حديث 956، 2/449 فتح الباري، مسلم حديث 889، 2/605).
رسول الله - صلي الله عليه وسلم- براي برگزاري نماز عيد فطر و عيد قربان به مصلي (كه بيرون از شهر بود) می رفتند.
نماز عيد شامل دو ركعت و شش تكبير زائده است كه در ركعت اول، بعد از ثناء، سه بار تكبير (الله اكبر) گفته و در هر بار، دستها را بلند کرده و رها کند، بعد از آن دستها را ببندد. در ركعت دوم بعد از خواندن فاتحه و سوره، سه بار تكبير گفته و دستها را بلند كرده و رها كند و با تکبیر چهارم به رکوع برود.
سنت است كه در ركعت اول (سوره الأعلي)، و در ركعت دوم (سوره الغاشيه) تلاوت شود، و بعد از اتمام نماز خطبه ای خوانده شود.
در نماز عيد خطبه بعد از نماز خوانده می شود.
هنگام حضور و شركت در نماز عيد، سنت است كه نماز گزاران لباس نو، پاك و تميز پوشيده و خوشبويي استعمال نمايند.
ياران رسول الله - صلي الله عليه و سلم - به يكديگر چنين می گفتند: «تَقَبَّلَ اللهُ منَّا وَ مِنْكَ» يعني: خداوند متعال (اين عبادت را) از ما و شما بپذيرد و قبول فرمايد.
نماز كسوف و خسوف:
نماز كسوف و خسوف (هنگام خورشيد گرفتگي و ماه گرفتگي) سنت است. زيرا رسول الله - صلي الله عليه وسلم - می فرمايد: «… فإذا رأيتم شيئاً من ذلك فصلوا حتى تنجلي» [هرگاه شاهد كسوف يا خسوفي بوديد نماز بگزاريد تا آنكه خورشيد يا ماه آشكار گردد] (مسلم حديث 904/10، 2/623).
نماز كسوف يا خسوف دو ركعت می‌باشد كه مانند نماز نفل خوانده می شود و در نماز خسوف(ماه گرفتگی)، جماعت نيست. سنت است در هر دو قيام، قرائت و همچنين تسبيحات ركوع طولاني باشد.
نماز استسقاء (طلب باران):
نماز استسقاء نيز از سنتهاي مؤكده است و با جماعت خوانده می شود. بدين صورت كه هرگاه بارندگي كم بوده و زمينها خشك باشد، بگونه ای كه خطر خشكسالي مردم را تهديد كرده و نياز به بارندگي احساس شود، حاكم يا فرمانرواي كشور و يا منطقه فرمان می‌دهد تا (تمامي) مردم براي خواندن نماز استسقاء گرد هم آمده و از خداوند طلب بارش باران نمايند.
نماز استسقاء نيز دو ركعت می باشد. زيرا در حديث آمده است كه: «صلى النبي -صلى الله عليه وسلم- ركعتين كما يصلي في العيدين». [رسول الله -صلي الله عليه وسلم- همانگونه كه در نمازهاي عيد نماز می خواندند، (نماز استسقاء) را دو ركعت خواندند].(ترمذي حديث 558، 2/445).
بعد از نماز استسقاء خطبه‌ای خوانده می‌شود و در آن خطبه، مردم به طلب بخشش و استغفار از پروردگار مهربان و به دادن صدقه و دوري از هرگونه كينه، بغض، دشمني، حسادت و . . . توصيه می شوند.
در نماز استسقاء، لازم است خود را تميز و پاكيزه گردانيد، اما استفاده از عطر و مواد خوشبو كننده و يا آراستن وضع ظاهري سنت نمی باشد؛ زيرا روايت شده است كه در چنين روزي رسول الله -صلي الله عليه وسلم- براي اداي نماز استسقاء با حالتي خاشعانه و خاضعانه، با فروتني كامل، بدون هرگونه آراستگي ظاهري از شهر خارج شدند.
نوافل
حضرت رسول الله - صلي الله عليه وسلم- در اين باره می فرمايد: «بين كل أذانين صلاة، بين كل أذانين صلاة، ثم قال في الثالثة: لمن شاء». [بين هر دو اذان، نمازي (سنت) است، بين هر دو اذان، نمازي (سنت) است، سپس در مرحله سوم فرمودند: براي هر كسي كه بخواهد (نماز بخواند)] (مسلم حديث 838/304، 1/573).
دو اذان يعني: اذان و اقامه؛ زيرا اقامه را نيز اذان گويند.
نماز شب (قيام الليل):
نماز شب دو ركعت، دو ركعت خوانده می‌شود. مجموع تعداد ركعت‌هاي آن هشت ركعت می‌باشد؛ زيرا در حديثي از امّ المؤمنين عايشه روايت شده كه گفته است: «ما كان رسول الله -صلى الله عليه وسلم- يزيد في رمضان و لا في غيره على إحدى عشرة ركعة …» [حضرت رسول الله - صلي الله عليه وسلم- چه در ماه رمضان و چه در غير از ماه رمضان، بيشتر از يازده ركعت نماز شب (قيام الليل) نمی خواندند» (مسلم حديث 738/125، 1/509).
(قابل ذکر است که یازده رکعت روایت شده در حدیث فوق، شامل نماز وتر هم مي شود).
