احكام و دعاهاي مربوط به طواف وداع

طواف وداع

وقت وداع است و اجل در كمين

وداع با هـزاران  فغـان و انیـن

كس نكند محـنت  هجر اختيار

مرگ جدايي است ميان دو يار

اي  گـل  بـاغ  ملكوت الوداع

مي روم اكنون  به طـواف وداع

هر وقت تصميم به كوچ كردن از مكه مكرمه را داشته باشد، طواف صدر (وداع) كند. طواف صدر براي كساني كه خارج ميقات زندگي مي كنند، واجب است ولي براي اهل ميقات و اهل حرم واجب نيست. اگر بدون اداي طواف صدر از مكه خارج شود تا وقتي كه در زمين حرم است، بازگشتن و انجام طواف، واجب است. در صورتي كه از ميقات خارج شد، مخير است كه احرام عمره بسته و به مكه بيايد؛ اول عمره را بجاي بياورد و سپس طواف وداع را انجام دهد و يا گوسفندي ذبح و صدقه كند. اول وقت طواف وداع، بعد از طواف زيارت است و آخر وقت آن معين نيست؛ زيرا اگر اين طواف تأخير شود به سبب آن چيزي لازم نمي شود. سعي نمايد كه طواف صدر، آخر عهد او با بيت الله باشد. اگر بعد از طواف وداع چند روز در مكه اقامت كرد، دوباره طواف كردن مستحب است. هرگاه كه طواف صدر را بجاي آورد دو ركعت نماز طواف خوانده، كنار زمزم برود، رو به قبله ايستاده از آب آن بنوشد و بر سر و صورت خود ريخته و به سوي بيت الله نظر كند سپس بر دروازه بيت الله آمده، عتبه مباركه را ببوسد و دعا كند.

تذکر

1- طواف وداع بر کسی واجب است که به منظور ادای حج ـ مفرد، قران يا تمتع ـ به مکه مکرمه آمده باشد.

2- طواف وداع بر عمره گذار، بنا به اقوال علما واجب نبوده؛ بلکه سنت و یا مستحب است.
 

3- طواف وداع از این اشخاص ساقط است:

الف ـ مکی و کسی که داخل مواقیت سکونت دارد.

ب ـ کسی که برای قضاي حج به مکه آمده است.

جـ ـ مُحصِر.

د ـ زنی که در حال عادت ماهيانه  و یا مریضی ولادت است.

هـ ـ شخص دیوانه.

و ـ طفل نابالغ.

البته این در صورتی است که چهار گروه اخیر، در حالت وجود همین معاذیر از مکه مکرمه خارج گردند؛ ولي اگر عذر رفع گردید و هنوز در مکۀ مکرمه بودند طواف وداع بر هر کدام از اینها واجب است.

4- اگر کسی بدون انجام دادن طواف وداع از مکۀ مکرمه خارج گردید، در صورتي که از میقات نگذشته باشد، می تواند بدون احرام باز گشته و طواف وداع را انجام دهد؛ ولي اگر از میقات گذشته بود باید برای عمره و یا حج، احرام بسته و بعد از رسیدن به مکۀ مکرمه و ادای طواف عمره و یا طواف قدوم، طواف وداعی را که بر وی واجب بوده است، انجام دهد. اگر باز نگشت بر وی دم لازم می گردد؛ البته تقدیم دم بهتر از بازگشتن و انجام دادن طواف وداع است.

5- در طواف وداع، اضطباع و رَملی نیست همانطور كه بعد از آن، سعی بین صفا و مروه نیز نمی باشد.

6- مستحب است زنی که در حالت عادت ماهيانه و یا مریضی ولادت از مکۀ مکرمه خارج می گردد، به دروازۀ مسجد الحرام آمده و در آنجا دعا نموده و وداع کند و به فقرا صدقه دهد.

7- اگر کسی طواف وداع را انجام داده و سپس مدتی در مکۀ مکرمه باقی ماند، بر وی واجب نیست که هنگام خارج شدن از مکۀ مکرمه طواف وداع را دوباره انجام دهد؛ اگرچه بجا  آوردن دوباره طواف وداع، مستحب است.

8- طواف وداع هنگام خارج شدن از مکۀ مکرمه واجب می گردد نه هنگام به انجام رساندن مراسم و مناسک حج. اگر کسی بعد از ادای حج، سالها در مکۀ مکرمه زندگی کرد، طواف وداع تا هنگام عزم خروج از مکۀ مکرمه بر وی واجب نیست.

9- وقت طواف وداع، بعد از طواف زیارت تا هنگام خارج شدن از مکۀ مکرمه است. بنابراين هر طوافی که بعد از طواف زیارت ادا شود ـ بشرط آنکه واجب نباشد ـ بجای طواف وداع واقع می گردد؛ هر چند كه در اصل به نیت طواف وداع هم انجام نشده باشد.

10- مستحب است که شخص بعد از طواف وداع به مُلْتَزَم آمده و در حالی که  طرف راست صورتش را بر آن گذاشته، آنچه را که از امور مشروع دنیا و آخرت می‌خواهد از خداوند متعال مسئلت نماید.

ادعية مأثوره در طواف وداع

«اِنَّ الَّذِيْ فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ اِلَي مَعَادٍ» يَا مُعِيْدُ اَعِدْنِيْ وَ يَا سَمِيْعُ اَسْمِعْنِيْ وَ يَا جَبَّارُ اجْبُرْنِيْ يَا سَتَّارُ اسْتُرْنِيْ يَا رَحْمَانُ ارْحَمْنِيْ يَا رَادُّ ارْدُدْنِيْ اِلَي بَيْتِكَ وَارْزُقْنِيَ الْعَوْدَ ثُمَّ الْعَوْدَ كَرَّاتٍ بَعْدَ مَرَّاتٍ تَائِبُوْنَ عَابِدُوْنَ سَائِحُوْنَ لِرَبِّنَا حَامِدُوْنَ صَدَقَ اللهُ وَعْدَهُ وَ نَصَرَ عَبْدَهُ وَ هَزَمَ الْاَحْزَابَ وَحْدَهُ. اَللَّهُمَّ اكْتُبِ السَّلَامَةَ وَ الْعَافِيَةَ وَ الْغَنِيْمَةَ لَنَا وَ لِعَبِيْدِكَ الْحُجَّاجِ وَ الْعُمَّارِ وَ الزُّوَّارِ وَ الْغُزَاةِ وَ الْمُسَافِرِيْنَ وَ الْمُقِيْمِيْنَ فِي بَرِّكَ وَ بَحْرِكَ مِنْ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و سلم اَجْمَعِيْنَ. اَللَّهُمَّ احْفَظْنِيْ عَنْ يَمِيْنِيْ وَ عَنْ يَسَارِيْ وَ مِنْ فَوْقِيْ وَ مِنْ تَحْتِيْ حَتَّي تُوْصِلَنِيْ اِلَي اَهْلِيْ وَ بَلَدِيْ فَاِذَا اَوْصَلْتَنِيْ اِلَي اَهْلِيْ وَ بَلَدِياَسْاَلُكَ اَنْ لَا تُخْلِيَنِيْ مِنْ رَحْمَتِكَ طَرْفَةَ عَيْنٍ وَ لَا اَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ. اَللَّهُمَّ كُنْ لَنَا صَاحِبًا فِيْ سَفَرِنَا وَ خَلِيْفَةً فِيْ اَهْلِنَا وَ اطْمِسْ عَلَي وُجُوْهِ اَعْدَائِنَا وَ امْسَخْهُمْ عَلَي مَكَانَتِهِمْ فَلَا يَسْتَطِيْعُوْنَ الْمُضِیَّ وَ لَا الْمَجِیْءَ اِلَيْنَا. اَللَّهُمَّ ارْحَمْنِيْ بِتَرْكِ الْمَعَاصِيْ وَ مَا لَا يَعْنِيْنِيْ مَا اَبْقَيْتَنِيْ وَ ارْحَمْنِيْ اَنْ اَتَكَلَّفَ مَا لَا يَعْنِيْنِيْ وَ ارْزُقْنِيْ حُسْنَ النَّظَرِ فِيْمَا يُرْضِيْكَ عَنِّيْ. اَللَّهُمَّ مَتِّعْنِيْ بِبَصَرِيْ وَ اجْعَلْهُ الْوَارِثَ مِنِّيْ وَ اَرِنِيْ مِنَ الْعَدُوِّ ثَاْرِيْ وَانْصُرْنِيْ عَلَي مَنْ ظَلَمَنِيْ. اَللَّهُمَّ اِِنِّيْ اَعُوْذُ بِكَ مِنَ الْهَمِّ وَ الْحُزْنِ وَ اَعُوْذُ بِكَ مِنَ الْجُبْنِ وَ الْبُخْلِ وَ اَعُوْذُ بِكَ مِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَ قَهْرِ الرِّجَالِ. اَللَّهُمَّ اِنَّا نَسْاَلُكَ فِيْ سَفَرِنَا هَذَا الْبِرَّ وَ التَّقْوَي وَ مِنَ الْعَمَلِ مَا تَرْضَي. اَللَّهُمَّ هَوِّنْ عَلَيْنَا سَفَرَنَا هَذَا وَ اطْوِ عَنَّا بُعْدَهُ. اَللَّهُمَّ اَنْتَ الصَّاحِبُ فِي السَّفَرِ وَ الْخَلِيْفَةُ فِي الْاَهْلِ. اَللَّهُمَّ اِنِّيْ اَعُوذُ بِكَ مِنْ وَعْثَاءِ السَّفَرِ وَ كَآبَةِ الْمَنْظَرِ وَ سُوءِ الْمُنْقَلَبِ فِي الْمَالِ وَ الْاَهْلِ وَ الْوَلَدِ. اَللَّهُمَّ اَصْحِبْنَا بِنِعَمِكَ وَ اقْبَلْنَا بِذِمَّةٍ. اَللَّهُمَّ اطْوِ لَنَا الْاَرْضَ وَ هَوِّنْ عَلَيْنَا السَّفَرَ وَ اَعِذْنَا مِنْ كَآبَةِ الْمُنْقَلَبِ.

«همانا کسی که تلاوت قرآن را بر تو واجب گردانید یقیناً تو را به این سرزمین باز خواهد گرداند. ای بازگرداننده! مرا باز گردان. ای شنوا! راز و نیاز مرا بشنو. ای غالب و توانا! دل شکسته مرا آرام بخش. ای پرده پوش! عیبها و خطاهای مرا بپوشان. ای بخشاینده! مرا مورد رحمت و بخشش خویش قرار بده. ای بازگرداننده! مرا به خانه محترمت باز گردان و بازگشت به این مکان شریف را در دفعات بسیار نصیبم گردان. ما توبه کنندگان و پرستندگان و روزه داران و ستایشگران پروردگارمان هستیم. خداوند به وعده اش وفا کرد و بنده اش را یاری نمود و دیگر گروه ها را شکست داد. بار خدایا! عافیت و سلامتی از لغزش و کسب غنیمت را به ما، حاجیان، عمره بجا آوردندگان، زائران، جنگجویان، مسافران و تمامی امت حضرت محمد(ص) چه آنانی که در دریا و چه آنانی که در خشکی ساکنند روزی گردان. پروردگارا! از جانب راست و چپ و بالا و پایین و تمام جوانب مرا حفظ کن تا اینکه مرا به خانواده و سرزمینم برسانی و آنگاه که مرا به خانواده و سرزمینم رساندی از تو درخواست می کنم که رحمت خویش را حتی یک چشم بر هم زدن و یا کمتر از آن از من دریغ نداری. معبودا! برای ما همراه در سفر و جانشینی در میان خانواده باش و چهره دشمنانمان را محو و نابود گردان و صورت آنان را مسخ کن به طوري كه نه راه بازگشت داشته باشند و نه بتوانند سوی ما باز آیند. پروردگارا! تا زمانی که زنده ام مرا به ترک معصیت و گناه و انجام ندادن آنچه به من مربوط نیست وا دار و بینش نیکو در آنچه تو را خشنود می سازد، روزی ام گردان. بار خدایا! مرا به نور معرفت و بینش ام بهره مند گردان و آن را وارث من قرار ده و انتقامم را از دشمنانم بگیر و مرا بر کسانی که بر من ستم کرده اند پیروز گردان.

معبودا! از غم و اندوه، ترس، بخل، غلبه قرض، قهر و ستم مردم به تو پناه می برم. بار خدایا ! از تو می خواهیم در این سفر به ما نیکویی، تقوا و عملی که تو را خشنود می سازد عطا کنی و این سفر و دوری آن را بر ما آسان گردانی. پروردگارا! تو همراه سفرمان و جانشیني در میان خانواده مان هستی. بار خدایا! از سختی و مشقّت سفر و پیشامدهای ناگوار در مال و خانواده و فرزند به تو پناه می برم. معبودا! با نعمت هایت ما را همراهی کن و این سفر را از ما بپذیر. پروردگارا! زمین را بر ما بگستران، این سفر را بر ما آسان گردان و از غم و اندوه بازگشت امانمان ده».

وقت اراده خروج به ملتزم چسبيده بخواند:

اَللَّهُمَّ هَذَا بَيْتُكَ وَ اَنا عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ وَابْنُ اَمَتِكَ حَمَلْتَنِيْ عَلَي مَا  سَخَّرْتَ  لِيْ مِنْ خَلْقِكَ وَ سَيَّرْتَنِيْ فِيْ بِلَادِكَ حَتَّي بَلَّغْتَنِيْ اِلَي بَيْتِكَ وَ اَعَنْتَنِيْ عَلَي اَدَاءِ نُسُكِيْ فَاِنْ كُنْتَ رَضِيْتَ عَنِّيْ فَازْدَدْ عَنِّيْ رِضًا وَ اِلَّا اِرْضَ عَنِّيْ مِنَ الْآنِ قَبْلَ اَنْ تَنْاَي عَنْ بَيْتِكَ دَارِيْ وَ هَذَا اَوَانُ انْصِرَافِيْ اِنْ اَذِنْتَ لِيْ غَيْرَ مُسْتَبْدِلٍٍ بِكَ وَ لَا بِبَيْتِكَ وَ لَا رَاغِبًا عَنْكَ وَ لَا عَنْ بَيْتِكَ.

اَللَّهُمَّ فَاَصْحِبْنِيَ بِالْعَافِيَةِ فِيْ بَدَنِيْ وَ الصِّحَّةَ فِيْ جِسْمِيْ وَ الْعِصْمَةَ فِيْ دِيْنِيْ وَ اَحْسِنْ مُنْقَلَبِيْ وَ ارْزُقْنِيْ طَاعَتَكَ مَا اَبْقَيْتَنِي وَ اجْمَعْ لِيْ بَيْنَ خَيْرَيِ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ، اِنَّكَ عَلَي كُلِّ شَيْءٍ قَدِيْرٌ وَ صَلَّي اللهُ عَلَي سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِهِ وَ صَحْبِهِ اَجْمَعِيْنَ.

«معبودا! این خانه توست و من بنده تو و فرزند بنده تو و فرزند کنیز و خدمتگزار تو هستم. تو مرا بر مرکبی که برایم مسخّر کردی حمل نمودی و در سرزمین هایت گرداندی تا اینکه به خانه محترمت رساندی و مرا بر انجام عباداتم یاری کردی پس اگر از من راضی و خشنود هستی بر رضایت و خشنودیت از من بیفزای و گرنه از هم اکنون، قبل از اینکه از خانه ات دور شوم از من راضي شو و الان اگر به من اجازه دهی، زمان بازگشتم است در حالی که هیچ کس و هیچ خانه ای را با تو و خانه ات عوض نکنم و هرگز به هیچ کس و هیچ خانه ای جز تو و خانه ات مشتاق نگردم. از تو می خواهم که به من عافیت و سلامتی در جسم و تن و پاکی و عصمت در دین ارزانی داری، بازگشت مرا نیکو گردانی، اطاعت و فرمانبرداریت را روزی ام کنی و نیکوهای دنیا و آخرت را نصیبم گردانی. بدرستی که تو بر هر امری قادر و توانایی. درود بر سرورمان محمد صلی الله علیه و سلم و آل و اصحابش باد».

بعد رو به كعبه پشت به خارج، طوري كه اذيتش به كسي نرسد از دروازه وداع خارج شود.