آداب نوشیدن آب

نشسته آب خوردن در اغلب اوقات

در صراط مستقيم فيروز آبادی(رح) به صحّت رسيده است که پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ غالباً نشسته آب می‌خورد و از ايستاده آب خوردن منع می‌كرد و در طول عمر خود يكبار ايستاده آب خورده است. بعضي از علما اين عمل را ناسخ نهی و بعضی نهی ناسخ و بعضی آن را براي بيان جواز و بعضي به علّت وجود مانعی دانسته‌اند؛ بنابراین بيشتر علما گفته‌اند که نبايد ايستاده آب خورد، مگر اینکه عذری برای نشستن وجود داشته باشد. در روايتی آمده است كه آن حضرت اصحاب را از آب خوردن در حالت ايستاده منع کرد.

گاهی ايستاده آب خوردن 

در صحيحين به روايت ابن‌عبّاس ـ رضي الله عنهما ـ چنین آمده است: دلوي از آب زمزم نزد پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ آوردم و ایشان از آن آب خورد در حالي كه ايستاده بود. در صحيح بخاري ثابت شده است كه مرتضی علي ـ رضی الله عنه ـ در مسجد كوفه نماز ظهر را ادا کرد. آنگاه جهت رسيدگي به احتياجات مردم در رحبه‌اي(زمين فراخ و بزرگ، محوطه و ميدانگاه) نشست تا هنگامي كه وقت نماز عصر فرا رسید. هنگامی که آب آوردند از آن خورد و پس از آن وضو گرفت. آنگاه برخاست و آبي كه باقی مانده بود همچنان ايستاده خورد و فرمود: مردم كراهت دارند از اینكه در حالت ایستاده آب خورند و حال آنكه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ گاهی چنين میكرد.

آب خوردن در سه نوبت نه يكباره

پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ از آب خوردن یکباره نهي كرده و فرموده است: «اِشْرَبِ الْمَاءَ مَصًّا لَا عَبًّا فَاِنَّ الْكُبَادَ مِنَ الْعَبِّ» «آب را آرام آرام بخوريد نه يكباره؛ چون موجب درد کبد می‌شود». در سنن ترمذی به روايت ابن‌عبّاس ـ رضي الله عنهما ـ آمده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود: آب را يكباره نخوريد همچنان كه شتر می‌خورد، بلكه به دو بار يا به سه بار بخوريد. شيخ سعيد فرغانی(رح) در كتاب مناهج العباد آورده است كه آب را باید در سه نوبت خورد چنانچه در احاديث وارد شده است.

ندميدن در ظرف آب

وقتی ظرف آب را به دهان می‌گيرد، در درون ظرف ندمد؛ چون از جمله‌ی مكروهات است. به روايت قتاده ـ رضی الله عنه ـ آمده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ از نفس کشیدن در ظرف آب نهی کرده است. در صحيحين به روايت انس بن مالك ـ رضی الله عنه ـ آمده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ در هنگام آب خوردن سه بار نفس می‌کشید، ليكن آن نفس در بيرون ظرف آب بود.

تسميه و حمد در اوّل و آخر آب خوردن

در سنن ترمذی به روايت ابن‌عبّاس ـ رضی الله عنهما ـ آمده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ در حديثی فرمود: وقتي آب را به دهان می‌بريد «بسم الله» و وقتی از دهان جدا می‌كنيد «الحمد لله» بگوييد. ثابت شده است كه وقتی آن حضرت ـ صلی الله علیه و سلم ـ آب می‌خورد در سه نفس می خورد و در اول هر نفسی «بسم الله» و در آخر آن «الحمد لله» می‌گفت و می فرمود: اين نوع آب خوردن سيراب كننده‌تر و گوارا‌تر است.

در احياء العلوم آمده است كه آب را بايد در سه نفس بخورد. در اول هر نفسی «بسم الله» و در آخر نفس اول «الحمد لله» و در آخر نفس دوم «الحمد لله رب العالمين» و در آخر نفس سوم «اَلْحَمْدُ ِللهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ اَلرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ» بگويد. همچنين در احيا مذكور است كه پس از آب خوردن بگويد: «اَلْحَمْدُ  ِللهِ الَّذِيْ جَعَلَهُ عَذْبًا فُرَاتًا بِرَحْمَتِهِ وَ لَمْ يَجْعَلْهُ مِلْحًا اُجَاجًا بِذُنُوْبِنَا» « سپاس خدای را كه آب را به رحمت خويش شيرين و گوارا قرار داد و آن را به سبب گناهان ما شور و تلخ قرار نداد».

نگاه كردن به درون ظرف آب

هنگامی كه ظرف آب را برمی‌دارد بايد به درون آن نگاه کند تا چیزی در آن نیفتاده باشد و احتياط کند تا قطرات آب بر روی فرش یا لباس نچکد. اگر شب تاريك بود با پرده‌ای سر آن را بپوشد و آب از ورای پرده بخورد. در روايات آمده است كه بهترين ظرف نزد ابن‌‌عبّاس ـ رضي الله عنهما ـ ظرف شیشه‌ای بود؛ به این دلیل كه هر چه در آن از خس و خاشاك و غير آن بیفتد نمايان می‌شود.

کثیف نكردن دسته و لبه‌ی ظرف

بايد در اثنای خوردن طعام، آب نخورد و اگر نیاز شدید به آن احساس کرد، لبه‌ی ظرف و دسته‌ی آن را با دست و دهان چرب شده کثیف نکند. روش آب خوردن در اثنای طعام چنین است كه دسته‌ی ظرف را با خنصر و بنصر دست راست بگيرد و اگر ظرف دسته نداشته باشد ابتدا انگشتان و لب و دهان را از چربی پاك کند و آنگاه به خوردن آب بپردازد. [خنصر: انگشت کوچک، بنصر: انگشتی که ميان انگشت کوچک و انگشت وسطی قرار دارد. علّت گرفتن دسته ی کوزه با اين دو انگشت اين است که وقت غذا خوردن با سه انگشت ديگر غذا می خورد و اين دو انگشت به غذا نمی آلايد.]

آب نخوردن از دهانه‌ی مَشك و لبه‌ی شکسته‌ی ظرف

نباید از دهانه‌ی مشک و یا لبه‌ی شکسته‌ی ظرف آب بخورد؛ زيرا آن محل جمع شدن اوساخ(چرکها) است و در منع آن اخبار بسیاری وارد شده است؛ ليكن اگر به ندرت اتّفاق افتد منافی سنّت نيست. به صحّت رسيده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ يكبار از دهانه‌ی مشك يكی از زنان صحابه آب خورد و آن زن دهانه‌ی آن مشك را بريده و به خاطر تيمّن و تبرّك نگاه داشت. نبايد با دهان از جوی، حوض و امثال آن آب خورد؛ چون از جمله مكروهات است و تشبيه به حيوانات می شود.

ترجیح دیگران بر خود در خوردن شربت و آب سرد

در صحيح مسلم به روايت مغيرة بن شعبه ـ رضی الله عنه ـ آمده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود: «سَاقِي الْقَوْمِ آخِرُهُمْ شُرْبًا» «ساقی قوم کسی است که بعد از همه آب خورد» از انس ـ رضی الله عنه ـ روايت شده است كه روزی پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ به اصحاب شربتی داد. ايشان گفتند: يا رسول‌الله! چه می‌شود اگر آن را خود بياشامی. در این هنگام پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و سلم ـ حديث مذکور را فرمود.

بزرگان گفته‌اند: در اين عمل، فوايد بسيار است؛ از جمله اتّصاف به صفت ايثار كه برای ارباب صحبت بهترين خصلت است و ديگر اینكه به حكم حديث: «سُؤْرُ الْمُؤْمِنِ شِفَاءٌ» «پس خورده ی برادر مؤمن شفا و بركت است» كسی كه در آخر شربت بخورد بركت همه‌ی اصحاب به او می‌رسد و غالباً خادم يک جمع، کوچکترين ايشان است، بنابراین اگر وی اين کار را انجام دهد بركت بزرگان شامل حال وی می‌شود و اين فايده‌ی کامل است.

دادن آب به کسی که در جانب راست اوست

وقتي شربتی به دست كسی برسد، مقداری از آن بياشامد آنگاه بقيه‌ی آن را به دست كسی دهد كه بر جانب راست اوست، اگر چه بر جانب ديگر، بزرگتری نشسته باشد. ثابت شده است كه پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ گاهی شربت را به حاضران می داد و خود در آخر می‌آشاميد و گاهی اول خود می‌آشاميد و پس از آن به دست كسی می‌داد كه بر جانب راست وی نشسته بود.

در صحيحين به روايت انس ـ رضی الله عنه ـ آمده است كه برای پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ شير آميخته با آب آوردند و در جانب راست وی اعرابی و در جانب ديگر ابوبكر صدّيق ـ رضی الله عنه ـ نشسته بود. آن حضرت قدری از آن شير نوشید، سپس به دست اعرابی داد و فرمود: «اَلْاَيْمَنُ فَالْاَيْمَنُ» « از راست به راست».

دعا کردن شارب(کسی که آب می نوشد) برای ساقی

سنّت این است كه اگر كسی آبی به دست شخصی دهد، آن شخص برای ساقی دعای خير كند. در كتاب ابن‌السّنی به روايت عمرو بن حنيق ـ رضی الله عنه ـ مذكور است که وی روزی به پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ مقداری آب داد. آن حضرت فرمود: «اَللَّهُمَّ اَمْتِعْهُ بِشَبَابِهِ» «بار الها! او را از جوانی اش بهره مند گردان» پس عمر وی به هشتاد رسيد و موی محاسن وی همچنان سياه بود. همچنين در آن كتاب از عمرو بن اخطب ـ رضی الله عنه ـ روايت شده است كه روزی حضرت پيغمبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ آب طلبيد و من برای آن حضرت آب آوردم. در آن آب، مويی بود که آن را دور انداختم سپس به دست مبارك وی دادم. فرمود: «اَللَّهُمَّ جَمِّلْهُ» «بار الها! او را زيبا گردان». راوی می‌گويد: او را پس از اینكه نود و سه سال از عمرش می‌گذشت ديدم در حالی که موی سر و محاسن وی همچنان سياه بود.