مريض بايد از گناهان خود توبه كند و به سوی حق سبحانه و تعالی باز گردد و به بخشش و رحمت الهی امیدوار باشد. امام نوّاوي(رح) در اذكار آورده كه مستحب است بيمار آرزوهاي طولاني را كنار بگذارد
ناله كردن بيمار هنگام درد
وقتي به درد یا مرضي دچار گشت سنّت است كه پيشاني بند بر سر خود ببندد و ناله كند تا بعضي از دردهاي وي کاسته شود و با صبر و شكيبايي اظهار مقاومت در مقابل بلاي حق سبحانه و تعالی نكند؛ زیرا هيچ كس طاقت مقاومت با بلای او را ندارد.
به صحّت رسيده است كه هرگاه آن حضرت به مرضي دچار مي‌شد، ناله مي‌كرد. از وي پرسيدند: اين چگونه است؟ فرمود: درد قوي بر مؤمنان مي‌گمارند تا كفّاره‌ي گناهانشان شود. در صحيح بخاري ثابت شده است كه صدّيقه ـ رضي الله عنها ـ دچار سر درد شده بود و مي‌ناليد و مي‌گفت: «وَا رَاْسَاهُ» پيغمبر صلی الله علیه و سلّم نزد وي آمد در حالي كه سر درد شدیدي داشت، پس فرمود: «بَلْ اَنَا وَا رَاْسَاهُ».
شكر گزاري هنگام ابتلا به بیماری و آرزوی مرگ نکردن در آن حال
امام نوّاوي(رح) در اذكار آورده كه مستحب است كه بيمار هم به دل و هم به زبان شكر گزار باشد و مكروه است كه ناله كند، بد خويي نمايد، دشنام دهد و آرزوي مرگ کند.
در صحيحين از حضرت انس رضی الله عنه رضی الله عنه روايت شده است كه پيغمبر صلی الله علیه و سلّم فرمود: نبايد يكي از شما به سبب ضرري كه به وي مي‌رسد آرزوي مرگ کند، پس اگر چاره‌ای جز آن [تمنّاي مرگ] نداشته باشد بايد بگويد: «اَللَّهُمَّ فَاَحْيِنِيْ مَا كَانَتِ الْحَيَوةُ خَيْرًا لِيْ وَ تَوَفَّنِيْ اِذَا كَانَتِ الْوَفَاةُ خَيْرًا لِيْ» «بار الها! مرا زنده بدار مادامي كه زندگي برايم خير است و مرا بميران وقتي كه مرگ برايم بهتر است».
امّا طلب شهادت و تمنّاي مرگ در بلده طيبه (مکّه و مدينه) جايز است و از بزرگان دين این عمل واقع شده است.
در صحيح بخاري از حفصه ـ رضي الله عنها ـ چنین روايت شده است: پدرم فاروق رضی الله عنه گفت: «اَللَّهُمَّ ارْزُقْنِيْ شَهَادَةً فِيْ سَبِيْلِكَ وَاجْعَلْ مَوْتِيْ فِيْ بَلَدِ رَسُولِکَ» «بار الها! مرا توفيق شهادت در راه خودت بده و مرگ مرا در راه شهر رسولت صلی الله علیه وسلم قرا بده».
توبه و استرجاع و اداي حقوق
مريض بايد از گناهان خود توبه كند و به سوی حق سبحانه و تعالی باز گردد و به بخشش و رحمت الهی امیدوار باشد. امام نوّاوي(رح) در اذكار آورده كه مستحب است بيمار آرزوهاي طولاني را كنار بگذارد و به اداي حقوق از جمله بازگرداندن امانات، ردّ مظالم، حلاليّت طلبيدن از اهل و اولاد و غلامان و كنيزكان و همسايگان و دوستان و هركس که با وي معامله‌اي يا مصاحبتي داشته و. . . بپردازد و بايد با خود اینگونه فکر کند كه آخر حيات اوست؛ پس باید بکوشد تا عاقبت كار وي به خير و نيكي باشد.
وصيّت كردن به تكفين و تجهيز و غير آن
امام نوّاوي(رح) در اذكار آورده كه بر محتضر جایز است كه به قوم خود وصيّت نمايد كه او را با چه چيزي كفن كنند و یا چند كفن بپوشانند و یا چه كساني بر او نماز گزارند و او را كجا دفن كنند و... . در احاديث صحيح و اخبار صريح ثابت شده است كه حضرت رسالت صلی الله علیه و سلم و صحابه كرام رضی الله عنهم مانند اين وصيّت‌ها كرده‌اند. بیان بعضي از آن احاديث موجب تطويل کلام مي‌شود، به ناچار به همين اندازه اکتفا مي‌کنيم.
قرآن خواندن و ذكر کردن در هنگام احتضار
امام نوّاوي(رح) فرموده است كه از جمله مستحبّات در هنگام احتضار این است كه در آن حال بسيار قرآن بخواند و ذكر بگويد و اگر توانایی خواندن ندارد، به تلاوت قرآن گوش فرا دهد و با تمام وجود خود، متوجّه امور اخروي باشد و باطن خود را از اشتغال ظاهري دور سازد و اولاد و نزديکان و اتباع خود را به صبر و شكيبايي بر مصيبت، وصيّت كند.
استعانت و طلب مغفرت از حق سبحانه و تعالی در هنگام احتضار
در كتاب ابن‌السّني و سنن ابن‌ماجّه به روايت صدّيقه ـ رضي الله عنها ـ ثابت شده است كه گفت: پيغمبر صلی الله علیه و سلم را در حالت احتضار ديدم كه پيش وي ظرف آبی نهاده بودند و وي دست خود را به آب می‌زد سپس بر روي مبارك مي‌كشيد و مي‌گفت: «اَللَّهُمَّ اَعِنِّيْ عَلَي غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ» «پروردگارا مرا در سختي ها و بي هوشي هاي مرگ ياري كن».
در صحيحين نیز از صدّيقه ـ رضي الله عنها ـ چنین روايت شده است: هنگامی كه پيغمبر صلی الله علیه و سلم بر من تكيه داشت شنيدم كه با خود زمزمه مي‌کرد: «اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِيْ وَ ارْحَمْنِيْ وَ اَلْحِقْنِيْ بِالرَّفِيْقِ الْاَعْلَي» «پروردگارا از گناهان من در گذر و به من رحم كن و مرا بميران و به خودت ملحق كن».
اداي كلمه‌ي شهادت در هنگام احتضار
امام نوّاوي(رح) در اذكار آورده است: بايد در هنگام احتضار كلمه‌ی طيّبه‌ی «لا اله الا الله» را بسيار تکرار کند و بکوشد تا آخرین كلامی که از دهان وی خارج می‌شود اين كلمه باشد؛ زيرا در احاديث صحيح به اين واقعه اشاره شده است. در سنن ابي‌داود و غير آن با اسناد صحيح از معاذ بن جبل ثابت شده است كه پيغمبر صلی الله علیه و سلم فرمود: هر كس آخرین كلام وي «لا اله الا الله» باشد به بهشت داخل مي‌شود. حاكم ابوعبدالله در كتاب مستدرك آورده كه اين حديث صحيح الاسناد است و الله اعلم.
