مقصود از جمع کردن وضو، اين است که وضوي ظاهر و باطن حاصل آيد تا تفرقه دور شود. اگر ذکر با غفلت و بدون اخلاص باشد، فايده ي چنداني دست نمي دهد، بلکه در آن خوفي عظيم است.
حضرت خواجه بهاءالدّین نقشبند ـ رحمة الله علیه ـ مي فرمود که در حديث آمده است:
«اِجْمَعُوْا وُضُوْئَکُمْ جَمَعَ اللهُ شَمْلَکُمْ»
«وضويتان را جمع کنيد تا حق ـ سبحانه و تعالی ـ پريشاني هاي شما را جمع کند»
مقصود از جمع کردن وضو، اين است که وضوي ظاهر و باطن حاصل آيد تا تفرقه دور شود.
وضوي باطن عبارتست از پاک شدن دل از همه ي صفات ناپسند چون کینه، حسد، عداوت خلق و دوستي هر چيز جز محبّت خدای تعالي و چون دل از صفات ناپسند پاک گشته و به صفات نيک آراسته شود، دلي سالم شود و از بلاهاي دو جهان نمي توان رهايي يافت مگر با دلهاي سالم.
خداوند بلند مرتبه فرموده است:
«يَوْمَ لَا يَنفَعُ مَالٌ وَ لَا بَنُونَ. إِلَّا مَنْ أَتَى ﭐللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»
«روز قيامت، مال ها و پسران نمي توانند هيچ نفعي به شخص برسانند. ليکن کسي که به دل سليم در قيامت بيايد، آن کس، سالم به رحمت حق واصل مي شود».
صفت دل سليم اين است که گفته اند:
ز غيرت خانه ي دل را ز غيرت کرده ام خالي
که غيرت را نمي شايد در آن خلوت سرا رفتن
زبر دستـي اگر خواهـي که يابي در ره معني
سوي مردان دين بايد به سـر در شيب پا رفتن
بزرگان گفته‌اند که مقصود از همه ي عبادت ها، ذکر است و ذکر همچون روح و همه ي عبادت ها همچون قالب جسم است و اگر انسان در عبادت ها از حضرت او غافل باشد، چندان فايده اي به او نمي رسد.
بدان كه دل به محبّت حق ـ سبحانه و تعالی ـ قرار نگيرد، مگر به ذکر حق تعالي، چنانکه مي فرمايد:
«أَلَا بِذِکْرِ ﭐللَّهِ تَطْمَئِنُّ ﭐلْقُلُوبُ»
«دلها با ياد کردن حق ـ سبحانه و تعالی ـ آرام گيرند».
و اين ابتداي راه سلوک است. چنانچه سيّد حسيني فرموده است:
اين ره نه به خرقه و گليم است
اوّل قدمش دل سليم است
بدان که اگر شخص ذاکر اخلاص نداشته باشد، بهره‌ي چنداني نمي برد. پيامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و سلّم ـ فرمود:
«مَنْ قَالَ لَا اِلَهَ اِلَّا اللهُ مُخْلِصًا دَخَلَ الْجَنَّةَ بِلَا حِسَابٍ وَ لَا عَذَابٍ. قِيْلَ: وَ مَا اِخْلَاصُهَا؟ قَالَ: اَنْ تَحْجُرَهُ عَنِ الْمَحَارِمِ»
«هر که با اخلاص لااله الاّالله بگويد، بدون حسابرسي و عذاب وارد بهشت مي شود. پرسيده شد که اخلاص اين کلمه ي طيّبه چيست؟ رسول الله ـ صلّی الله علیه و سلّم ـ فرمود: اخلاص آن، اين است که گوينده ي خود را از اعمال حرام باز دارد»
يعني به برکت گفتن اين کلمه، دل وي صالح مي گردد و چون دل وي صالح گردد، همه ي اعضاي وي صالح مي شود و استقامت در گفتار و كردار و احوال پديد مي آيد و چون استقامت ظاهري و باطني حاصل شود، جميع سعادات ابدي ميسّر مي شود.
خداوند متعال مي فرمايد:
«إِنَّ ﭐلَّذِينَ قَالُواْ رَبُّنَا ﭐللَّهُ ثُمَّ ﭐسْتَقَامُواْ»
به درستي کساني که گفتند پروردگار ما الله است و به گفتن لااله الاّالله با شرايط آن ايمان آوردند، ظاهراً و باطناً صالح گرديده اند و نتيجه ي گفتن اين کلمه براي آنان حاصل شده است و آن استقامت ظاهري است؛
يعني رعايت حدود ظاهري شرعي و استقامت باطني عبارت است از ايمان حقيقي که خواجه ي ما ـ رحمة الله علیه ـ آن را به پاک شدن دل از تمام منفعت ها و مضرّت هايي که دل را از خداي تعالي مشغول مي دارد، تفسير کرده اند و پاداش آنان اين است که
«تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ ﭐلْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُواْ وَ لَا تَحْزَنُواْ وَ أَبْشِرُواْ بِـﭑلْجَنَّةِ ﭐلَّتِي کُنتُمْ تُوعَدُونَ. نَحْنُ أَوْلِيَاؤُکُمْ فِي ﭐلْحَيَاةِ ﭐلدُّنْيَا وَ فِي ﭐلْئَاخِرَةِ وَ لَکُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ. نُزُلاً مِّنْ غَفُورٍ رَّحِيمٍ»
«هنگام رفتن از اين جهان فرشتگان رحمت بر آنان فرود مي آيند و مي گويند: از عذاب آن جهان مترسيد و به دليل از دست دادن خوشي هاي اين جهان غمناک نشويد و به آن بهشتي که وعده داده شديد خوشحال و مسرور باشيد، ما در هر دو جهان دوستان شما هستيم و براي شما در اين بهشت آنچه نفس هايتان بخواهد و آنچه آرزو کنيد مهيّا است و جميع اين نعمتها از نزد خداي نيک آمرزنده و نيک رحم کننده براي شما نُزُل است»
(نزل ماحضر را گويند که پيش مهمان بياورند و بعد از آن تکلّف ديگر کنند).
همه ي نعمتهاي بهشت نسبت به لقاي بيچون حضرت باري تعالي ماحضر است.
اگر ذکر با غفلت و بدون اخلاص باشد، فايده ي چنداني دست نمي دهد، بلکه در آن خوفي عظيم است.
آداب الاصحاب / حضرت مولانا فخرالدین واعظ کاشفی ـ رحمة الله علیه ـ
