فضیلت ماه شعبان

الحمدلله، والصّلاهُ والسّلام علىٰ رسولِ الله، وعلىٰ آله وصحبه ومَن والاه؛ أما بعد:

مردم در زمان جاهلیت ماه رجب را بر دیگر ماه‌های سال برتری می‌دادند و مسلمانان ماه مبارک رمضان را بزرگ پنداشته و آن را برتر قرار می‌دهند.

نبی اکرم صلى الله علیه وسلم برای ما فضیلت ماه شعبان را نیز بیان داشته است: حضرت اسامه بن زید رضی الله عنهما از پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم پرسید: چرا شما در ماه شعبان بیش از ماه‌های دیگر روزه می‌گیرید؟ آن‌حضرت صلى الله علیه وسلم پاسخ داد:«شعبان ماهی است که در میان رجب و رمضان قرار داد و بسیاری از مردم نسبت به آن در غفلت به سر می‌برند؛ این ماهی است که در آن، اعمال به سوی الله تعالى برده می‌شوند؛ لذا من دوست دارم در حالت روزه اعمالم به بارگاه إلٰهی برده شوند.» (نسائی: ۴/ ۲۰۱)

به همین خاطر پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم اکثر شعبان را روزه می‌گرفت؛ چنانکه حضرت عایشه رضی الله عنها می‌گوید: «پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم چنان روزه می‌گرفت که ما می‌گفتیم: افطار نمی‌کند، و چنان افطار می‌کرد که ما می‌گفتیم: روزه نمی‌گیرد. و من پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم را چنان ندیده‌ام که یک ماه کامل را به غیر از رمضان روزه بگیرد و او را در هیچ ماهی بیش از ماه شعبان روزه‌دارتر ندیده‌ام.» (متفق علیه)

برای این ویژگی لازم است که امر مهمی نهفته باشد؛ و آن همان است که پیامبر اکرم صلى الله علیه وسلم آن را یادآوری نموده است که: «این همان ماهی است که در آن اعمال به سوی الله تعالى برده می‌شوند.» اعمال بندگان که در طول سال انجام می‌دهند، در این ماه به سوی بارگاه إلٰهی برده می‌شوند و هم‌چنین روزهای دوشنبه و پنجشنبه از هر هفته نیز عرضه می‌شوند، لهٰذا رسول خدا صلى الله علیه وسلم دوست داشت که اعمالش در حالی به بارگاه إلٰهی تقدیم گردند که وی روزه باشد؛ زیرا روزه از صبر است و الله تعالى می‌گوید: ﴿إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ﴾ [الزمر: ۱۰]؛ الله تعالى مزد صبرکنندگان را بدون حساب و کتاب خواهد داد.

در این ماه شب مبارکی هم وجود دارد که شب نیمه‌ی شعبان است و پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم نسبت به این شب می‌فرمایند: «خداوند متعال در شب نیمه‌ی شعبان احوال بندگانش را بررسی می‌کند، پس همگان را می‌بخشاید مگر مشرک و عداوت کننده را.» (ابن ماجه: ۱/ ۴۴۵؛ صحیح ابن حبان ۱۷/ ۴۸)

در ماه شعبان قبله تحویل گردید و این از وقایع بزرگ تاریخ امت اسلامی است که در آغاز به خاطر حکمت‌هایی تربیتی از جمله تقویت ایمان مؤمنین و پاک نمودن نفوس آنان از هر گونه شائبه‌ی جاهلیت، قبله از کعبه به بیت المقدس تحویل گردید: ﴿وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَهَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَیْهِ﴾ [البقره: ۱۴۳]؛ و ما قرار ندادیم آن قبله‌ای را که تو بر آن بودی، مگر برای این‌که بدانیم چه کسی از پیامبر پیروی می‌نماید و چه کسی بر پاشنه‌های خود به عقب برمی‌گردد.

بعد از این‌که دولت اسلامی در مدینه روی کار آمد، دستور إلٰهی به رو آوردن به سوی مسجد الحرام صادر گردید؛ نه بدین خاطر که از شأن مسجد الأقصىٰ بکاهد، بلکه تا دل های مسلمانان را به حقیقت دیگری که اسلام باشد، مرتبط گرداند؛ جایی که سیدنا ابراهیم و سیدنا اسماعیل علیهما السلام پایه‌های خانه‌ی کعبه را بالا می‌بردند تا خالصانه برای خدا باشد و قبله‌ی اسلام و مسلمین گردد و تأکید شود که اسلام دین همه‌ی انبیا علیهم السلام است: ﴿مِلَّهَ أَبِیکُمْ إِبْرَاهِیمَ هُوَ سَمَّاکُمُ الْمُسْلِمِینَ﴾ [الحج: ۷۸]؛ آیین پدرتان ابراهیم که همو شما را مسلمان نامید.

خداوند متعال پیامبرش صلى الله علیه وسلم را در این چنین شب مبارکی اکرام نمود و آرزوی وی را برآورده و خاطرش را به تحویل قبله آسوده کرد؛ چنانکه می‌فرماید: ﴿قَدْ نَرَىٰ تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ﴾ [البقره: ۱۴۴]؛ به تحقیق که ما گرداندن روی تو را به (سوی) آسمان می‌بینیم، اکنون تو را به (سوی) قبله‌ای که به آن راضی هستی، برمی‌گردانیم، پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن و هر جا که باشید، روی خود را بِدان سو بگردانید.

لذا ماه شعبان ماه بزرگی است که پیامبر خدا صلى الله علیه وسلم آن را بزرگ داشته است، پس ما نیز باید تعظیم آن را به جا بیاوریم و در آن ـ همان گونه که در روایات صحیح از پیامبر صلى الله علیه وسلم آمده است ـ زیاد به عبادت و استغفار بپردازیم.