یکی از علل پیشرفت مسلمانان در پزشکی، توجه پیامبر اکرم(ص) به مسائل بهداشتی بوده است. از ابی هریره(رض) روایت شده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اگر بر مردم سخت تمام نمی شد، آنان را به مسواک کردن در هر وضو امر می کردم».
یکی از علل پیشرفت مسلمانان در پزشکی، توجه پیامبر اکرم(ص) به مسائل بهداشتی بوده است. اسلام، درباره اصول کلی پزشکی و بهداشت، دستورهایی به پیروانش داده است که می توان از این دستورها به عنوان یکی از پایه های علم پزشکی اسلامی یاد کرد.
احادیث زیادی از پیامبر اسلام(ص) درباره سلامت، بیماری، بهداشت و مسایل دیگر مربوط به پزشکی وجود دارد که در ذیل به بعضی از احادیثی که در مورد مسواک زدن آمده است، اشاره می کنیم:
عن أبي هريرة رَضِيَ اللَّهُ عَنهُ: أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم قال: «لولا أن أشق على أمتي لأمرتهم بالسواك مع كل وُضوء» (رواه البخاری)
از ابی هریره(رض) روایت شده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اگر بر مردم سخت تمام نمی شد، آنان را به مسواک کردن در هر وضو امر می کردم».
و عن حذيفة رَضِيَ اللَّهُ عَنهُ قال: كان رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم إذا قام من النوم يشوص فاه بالسواك. (متفق عليه)
از حذیفه(رض) چنین روایت شده است: «وقتی پیامبر اکرم(ص) از خواب بیدار می شدند، دهانشان را مسواک می زدند».
و عن شريح بن هانئ قال: قلت لعائشة رَضِيَ اللَّهُ عَنها: بأي شيء كان يبدأ النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم إذا دخل بيته؟ قالت: «بالسواك» (مسلم).
از شریح بن هانی روایت شده که گفت: «از عایشه (رضی الله عنها) پرسیدم که وقتی پیامبر(ص) به خانه وارد می شدند، ابتدا چه کاری انجام می دادند؟ گفت: مسواک زدن».
پس ای مسلمان، هر بار که وارد منزل شدی، مسواک بزن تا سنتی از سنت های پیامبر(ص) را انجام داده باشی.
و عن عائشة رَضِيَ اللَّهُ عَنها: أن النبي صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم قال: «السواك مطهرة للفم، مرضاة للرب» (رواه البخاری).
از عایشه(رضی الله عنها) روایت شده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «مسواک وسیله پاکی دهان و به دست آوردن رضای پروردگار است».
عن جابر رضی الله عنه عن النبی صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ سَلَّم قال: «رکعتان بالسواک افضل من سبعین رکعة بغير سواك» (رواه احمد).
از جابر(رض) روایت شده است که حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: «دو رکعت نماز با مسواک، بهتر از 70 رکعت نماز بدون مسواک است».
حکم مسواک زدن
مسواک زدن در وضو هنگام مضمضه، سنّت مؤکده است و اگر هنگام وضو گرفتن، فراموش شود، قبل از نماز، مستحب است. مسواک زدن مختص وضو نیست، بلکه همه اوقات مستحب است؛ هنگام نماز، بیداری از خواب، وقت زرد شدن دندانها و تغییر بوی دهان، وارد شدن به خانه و اجتماعات، خواندن قرآن کریم و ... .
امام اعظم ابوحنیفه ـ رحمه الله ـ فرموده است: مسواک زدن از سنتهای دین است. مسواک منافع زیادی دارد؛ حتی بعضی فقها فوائد آنرا تا سی و اندی شمرده اند. کمترین فائده آن، دور ساختن ضرر و کثافت از دهان و دندان و بیشترین فایده آن، یادآوری کلمه شهادت هنگام مردن است.
قال رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَ سَلَّم: «علیکم بالسواک، فانّ فیه عشر خصال: یطهر الفم، و یرضی الرب، ویسخط الشیطان، و یحبه الرحمن و الحفظة، و يشداللثة، و يقطع البلغم، و يطيب النكهة، و يطفي المرة، و يجلي البصر، و يذهب البخرة و هو من السنة.»
رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَيهِ وَسَلَّم فرمودند: «بر مسواک مواظبت کنید که در مسواک 10 خصلت است: دهان را پاک می کند؛ خداوند جلّ جلاله را راضی و شیطان را خشمگین می کند؛ خداوند رحمن و فرشتگان مأمور، او را دوست دارند؛ لثه را محکم می کند؛ خلط را از بین می برد؛ دهان را خوشبو می کند؛ تلخی دهان را از بین می برد؛ چشم را روشن و نورانی می کند و بوی بد دهان را از بین می برد و این مسواک کردن، سنت است» (الاستعداد لیوم المعاد لابن حجر العسقلانی).
علم پزشکی ثابت کرده است که همانا چوب مسواک حاوی مواد بسیاری است که برای لثه و دندان مفید است؛ از آن جمله:
1- ماده ضد میکروب؛
2- ماده ضد عفونی کننده؛
3- ماده پاک کننده دهان؛
جویدن آدامس برای زنان بدون اشکال است؛ زیرا دندانهای زنان ضعیفتر از دندانهای مردان است و در صورت استفاده طولانی از مسواک، دندانهایشان ضعیف تر می شود؛ از این رو، آدامس جویدن زنان به جای مسواک درست است؛ ولی جویدن آدامس برای مردان مکروه است.
مستحب است که مسواک نرم و بدون بند باشد. طول چوب آن، به اندازه یک وجب و پهنای(عرض) آن، به اندازه انگشت کوچک باشد و باید از درختان معروف و تلخ تهیه شده باشد؛ مانند چوپ اراک و زیتون و . . .
طرز استفاده مسواک
مسواک را به دست راست بگیرد و انگشت کوچک را زیر و انگشت شست را زیر سرش قرار دهد و سه انگشت باقیمانده وسطی را رویش قرار دهد. مسواک را به مشت نگیرد؛ چون باعث بیماری بواسیر می شود. در حالت تکیه مسواک نزند؛ چون باعث بزرگ شدن طحال می شود. مسواک زدن را به طور عمودی (نه افقی)انجام دهد و دندان های بالایی را سه مرتبه مسواک زند و هر مرتبه با آب تر نماید؛ اول از راست شروع کند، سپس چپ، همچنین دندان های پایین را. بعد از مسواک زدن سر مسواک را به سمت بالا قرار دهد.
در صورتی که دسترسی به مسواک نداشته باشد یا کاملاً بی دندان باشد، با انگشت سبابه دست چپ و دوم با سبابه دست راست و یا با پارچه زبری دندان هایش را پاک کند.
