ز مهم ترین واجبات و فرائض در دین، نیکی به والدین است،شایسته ترین مردم در احسان و نیکی، تکریم کردن دوستان،به جای آوردن صله رحم، طلب استغفار و بخشش ،تربیت و مورد تکریم
از مهم ترین واجبات و فرائض در دین، نیکی به والدین است که الله ـ سبحانه و تعالی ـ در قرآن در آیات زیادی به آن اشاره فرموده از جمله: «وَاعْبُدُوا اللَّهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا» [سوره النساء 36] «و الله را بپرستيد و چيزی را با او شريک قرار ندهید و به پدر و مادر نيکی کنيد». و در آیه دیگر می فرماید: «وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا» «و پروردگارت مقرّر داشته است که جز او را نپرستيد و به پدر و مادر نيکی کنيد، هرگاه يکی از آن دو يا هر دوی آنها نزد تو به سن پيری رسند، به آنها [حتی] افّ نگو و بر سر آنها فرياد نزن و با نيکی با آنها سخن بگو و از روی مهربانی، بال فروتنی برای آنها فرود آور و بگو: پروردگارا! به آنان رحمت آور، همانگونه که مرا در کودکی پرورش دادند.» [سوره اﻹسراء 23 و 24]
و نیز این فرموده الله ـ عزّوجل ـ که در سوره لقمان می فرماید: «أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ» «كه هم سپاسگزار من و هم سپاسگزار پدر و مادرت باش، و (بدان كه سرانجام) بازگشت به سوی من است». [سوره لقمان 14]
بنابراین نیکی کردن به آنها چه در قید حیات باشند و چه نباشند، از جمله مهم ترین واجبات فرد مسلمان است. نیکی به آنها زمانی که در قید حیات هستند شامل یاری دادن و پرداخت خرج و مخارج آنها زمانی که نیازمند هستند و گوش دادن و اطاعت از آنان در کار نیک و با تواضع و مهربانی با آنها صحبت کردن و بر سرشان داد نزدن و از آنها در برابر هر ضرری دفاع کردن و بسیاری از اعمال نیک دیگر می شود. به عبارت دیگر، فرزند باید برای انجام هرگونه خیری به آنان و دفع هرگونه شر از آنها چه زمانی که در قید حیات اند و چه زمانی که وفات کرده اند، حریص باشد؛ زیرا والدین به او نیکی بسیار زیادی کرده اند. مثلاً وی را تربیت و مورد تکریم قرار داده و تلاش های بسیاری برایش کرده اند در نتیجه واجب است که در مقابل خوبی ها و نیکی هایی که به وی کرده اند او نیز به آنها نیکی کند.
همان طور که می دانیم حق مادر از پدر بیشتر است؛ چنان که رسول الله ـ صلّی الله علیه و سلّم ـ در حدیث زمانی که از ایشان پرسیدند: ای رسول الله! چه كسی برای خوش رفتاری من از دیگران، مستحق تر است؟ فرمودند: مادرت. گفت: سپس چه كسی؟ فرمودند: مادرت. گفت: بعد از او چه كسی؟ فرمودند: باز هم مادرت. پرسید: پس از او چه كسی؟ فرمودند: بعد از او پدرت. (صحیح بخاری و مسلم).
یا رسول الله من احق الناس بحسن صحابتی؟ قال: امک، قال: ثم من؟ قال: امک. قال: ثم من؟ قال ابوک.
و در لفظ دیگر چنین آمده: ای رسول الله! به چه کسی از همه بیشتر نیکی کنم؟ فرمودند: مادرت. گفت: سپس چه کسی؟ فرمودند: مادرت. گفت: بعد از او چه کسی؟ فرمودند: مادرت. سپس گفت: چه کسی؟ فرمودند: پدرت، سپس نزدیکانت به ترتیب. (مسند امام احمد). بنا بر این احادیث، رسول الله ـ صلی الله علیه و سلّم ـ بیان کرده اند که شایسته ترین مردم در احسان و نیکی به آنها مادر است که سه بار آن را تکرار کرده اند. بعد از آن نیکی به پدر است. پس مادر در درجه اول و پدر در درجه دوم قرار می گیرد؛ اما توجه داشته باشید که نیکی بر هر دوی آنها واجب است.
قال: من ابر یا رسول الله؟ قال: امک. قال: ثم من؟ قال: امک. قال: ثم من؟ قال: امک. قال: ثم من؟ قال: ابک، ثم الاقرب فالاقرب. مسند امام احمد
یکی به پدر و مادر زمانی که در قید حیات هستند را دانستیم، اما می خواهیم بدانیم آنها بعد از وفات چه حقی بر گردن ما دارند؟
یا رسول الله هل بقی من بر ابویّ شئ ابرهما بعد وفاتهما؟ قال: نعم، الصلاة علیهما و الاستغفار لهما و انفاذ عهدهما من بعدهما و اکرام صدیقهما و صلة الرحم التی لاتوسل الا بهما.
از رسول الله ـ صلّی الله علیه و سلّم ـ درباره حق والدین بعد از وفاتشان پرسیده شد. چنان که در حدیث آمده: ای رسول الله! آیا چیزی از حق نیکی به والدینم بعد از وفات آنها برایم باقی می ماند؟ فرمودند: بله. دعا کردن برای آنها، طلب استغفار برای آنان، اجرای وصیتشان، و تکریم کردن دوستان آنها، و به جای آوردن صله رحمی که وصل نشده مگر به وسیله آنها. (مسند امام احمد).
همان طور که در حدیث ذکر شده، والدین بعد از وفات پنج حق بر فرزندانشان دارند که عبارتند از:
1ـ دعا برای آنها که شامل نماز جنازه هم می شود؛ زیرا آن هم دعا به حساب می آید.
2ـ طلب استغفار و بخشش برای آنها تا الله ـ عزّوجل ـ گناهانشان را ببخشد. این بزرگترین نیکی به حساب می آید.
3ـ عمل به وصیت آنها. واجب است که فرزندان وصیت والدینشان را اجرا کنند. به شرط آنکه موافق با شرع باشد.
4ـ تکریم دوستان والدین. اگر پدر و مادر شما دوستان و عزیزانی داشته اند به آنها نیکی کنید و دوستی با آنها را ادامه دهید.
5ـ به جای آوردن صله رحم که با احسان کردن به عموها و نزدیکان پدر و دایی ها و خاله ها و نزدیکان مادر محقق می شود.
تمام این پنج مورد از احسان به والدین بعد از وفات آنها به حساب می آید.
