در خانواده ای که بزرگانش اهل نماز و مسجد باشند عموماً فرزندان آن، نسبت به نماز بی تفاوت و سهل انگار نخواهند بود.
انجام مرتب عبادات و وظایف دینی نیازمند تکرار و تمرین است و همچنین علاوه بر علاقه درونی فرد، نیازمند تشویق و تحریک از طرف عوامل بیرونی است، بدین وسیله اگر عوامل خارجی و داخلی مربوطه دست به دست هم دهند فرد مورد نظر به عبادت مورد نظر علاقمند شده و از آن لذت می برد و آن را ترک نمی کند.
از جمله آن عوامل مؤثر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) الگو بودن پدر و مادر در محافظت بر شعایر دینی و به ویژه نماز.
در خانواده ای که بزرگانش اهل نماز و مسجد باشند عموماً فرزندان آن، نسبت به نماز بی تفاوت و سهل انگار نخواهند بود.
چه زیباست پدر خانواده دست پسر خردسالش را گرفته و به مسجد ببرد تا از نزدیک با نحوه نماز جماعت و اهل مسجد آشنا شده و قلبش با مسجد گره بخورد و در مدت کوتاهی، به یکی از نمازگزاران پایبند و اهل مسجد مبدل شود.
ولی در خانواده ای که پدر و مادر آن، نسبت به نماز بی تفاوت باشند، نباید انتظار داشت دختر یا پسر آن خانواده اهل نماز و مسجد باشند.
حضرت پیامبر(صلی الله علیه و سلم) وقتی در حضور فرزندان و امتش نماز می خواند خود را به عنوان الگوی عملی معرفی می نمود و می فرمود : «صَلُّوا کَما رَأَیتُمونِی اُصَلّی» «مانند من نماز بگذارید».
حضرت رسول الله(صلی الله علیه و سلم) ضمن آشنا نمودن والدین به مسئولیتشان در قبال عبادت فرزندان، آنان را به عنوان مسئولان آموزش دین و بویژه نماز می شناساند؛ چنانچه می فرماید: «هر فرزندی با فطرتی مؤمنانه و خدا جویانه از مادر متولد می شود ولی پدر و مادرش او را به انحراف می کشانند».
۲) توجه بیشتر والدین به آخرت و اثبات این نکته که آخرت مهم تر است از دنیا، هر چند نمی توان از دنیا بی نیاز شد.
نحوه تلاش پدر خانواده برای امرار معاش از دید تیزبین فرزندانش مخفی نمی ماند و یقیناً اگر آن پدر در شغل و کارش حلال و حرام را رعایت کند و برای بدست آوردن مادیات، مرتکب خلاف نشود، فرزندانش می آموزند که در دنیای فانی، و به منظور کسب مادیات، نباید اعمال بد و خلاف انجام داد. پدر خانواده باید عملاً به فرزندانش بقبولاند که نباید بخاطر شرکت در مراسمی و یا حضور در جلسه امتحان و یا تماشا کردن فوتبال و... نمازش قضا شود!
پدر و مادر باید عملاً به فرزند تحت تعلیمشان نشان دهند که حضور در مسجد برای نماز جماعت، دارای ثواب فراوانی بوده و همچنین باعث افزایش علاقه نسبت به خدا و عبادت خواهد شد.
پدر و مادر مؤمن همواره درصدد اثبات این نکته به فرزندشان هستند که اهل نماز و عبادت بودن او نزد آنان ارزشمندتر است از هر گونه منافع و مدارج مادی و مالی.
باید فرزند از رفتار والدین خود این را بفهمد که انسان های اهل نماز و دین نزد آنان خیلی گرامی ترند از اشخاص دیگر!
باید فرزند خانواده از عملکرد پدرش این درس را گرفته باشد که شایسته نیست بخاطر کسب مال و ثروت نمازی را از دست بدهد و یا به تأخیر بیندازد.
وقتی پدر یا مادر این دعای مأثور «اَللّهُمَّ لاتَجعَلِ الدُّنیا اَکبَرَ هَمِّنا» «پروردگارا! دنیا را به بزرگترین غم و همّ ما مبدّل نساز» را زمزمه می کند، فرزندان می آموزند که نباید به دنیا دل بست.
۳) پدر و مادر به عنوان مربیان عبادی فرزند باید بر تعلیم و آموزش او صبور و شکیبا باشند
چرا که مأنوس کردن فرزند با نماز، کاری است سنگین و مسئولیتی است خطیر، که قطعاً نیازمند تحمّل فراوان می باشد. بر این اساس پدر و مادر نباید انتظار داشته باشند فرزندشان در روزهای آغازین آموزش و تعلیم بر نمازهایش مواظبت داشته باشد و اگر در طول دوره از فرزند، بی حوصلگی و یا تنبلی و یا حتی پرخاشگری دیدند نباید نسبت به تلاش و آموزششان دلسرد شده ؛ بلکه باید این فعل و انفعالات فرزندشان را امری کاملاً طبیعی بپندارند.
پدر و مادری که در اثنای آموزش و تعلیم نماز، به فرزندشان بد و بیراه می گویند نباید انتظار مؤثر شدن آموزه هایش را داشته باشد!
هرگز نباید احساس خستگی کند و شایسته نیست فرزند تحت تعلیم در چهره پدر یا مادرش آثار خستگی را مشاهده نماید. {وأمر اهلک بالصلاةِ واصطبر علیها} – سوره طه ۱۳۲ «خانواده ات را به نماز سفارش کن و در این راه تحمل فراوان داشته باش».
۴) تهیه و فراهم نمودن مقدمات لازم برای مؤثر واقع شدن آموزش ها ، و پرهیز از هرگونه فشار آوردن بر فرزند.
در این دوره نیازی نیست پدر یا مادر فرزندشان را به اعمال نافله مانند تهجد و غیره وادار کنند؛ مبادا احساس خستگی و فشار کند ، جا دارد مادر خانواده ، ساعت زنگ داری را صرفاً به منظور یادآوری اوقات نماز در مکانی نزدیک فرزند بگذارد.
بر دلسوزان امر لازم است هنگام رفتن به مسجد، فرزندانشان را همراه خود ببرند تا بیشتر احساس مسئولیت نمایند و از عبادت و تشویق های احتمالی بزرگان و از جمله امام مسجد لذت ببرند.
در کل برخورد سالم و تشویق آمیز امام جماعت و خادم مسجد و همچنین سایر نمازگزاران با فرزندان تحت تعلیم بسیار تأثیرگذار است و بر عکس برخورد نامناسب آنان نیز می تواند آن بچه را از عبادت و نماز برای همیشه زده نماید.
۵) پدر و مادر سعی کنند احادیث و آیات مربوط به فضیلت نماز و عواقب دنیوی و اخروی و ترک منهیات را در بین بچه های تحت تعلیم توزیع نمایند
همچنین کتاب ها و مقالات و CD مربوط به ثواب نماز را در اختیارشان قرار دهند و گاهاً با آنها به تماشا کردن سخنرانی های مفید در این زمینه بپردازند و هرگز نگویید آنان بچه اند و نمی فهمند ؛ اتفاقاً برعکس آنان خوب هم می فهمند و به خاطر می سپارند ولی نیازمند راهنمایی دلسوز و جدی در این زمینه اند تا اراده شان تقویت شده و نسبت به عبادت ها و نماز تشویق شوند.
چه زیباست والدین برای فرزندانشان کتابخانه ای تأسیس کنند و انواع کتب مفید و آموزنده را برایشان تهیه کنند تا در آنجا نگهداری نمایند. ناگفته پیداست که بردن فرزندان به نمایشگاه های کتاب و تهیه کتاب ها و نوارهای مذهبی مربوطه می تواند در این زمینه مفید باشد.
۶) از تشویق و جایزه استفاده کن تا بچه ها به نماز علاقه مند شوند
البته باید جایزه پس از مواظبت بر نماز به او داده شود و در ضمن نباید طوری باشد که بچه احساس کند برای دریافت جایزه و به مقدار ارزش آن به اقامه آن می پردازد.
ای کاش بخشی از اموال و ثروت ما صرف تهیه جوایز برای فرزندانمان که در عرصه هایی به موفقیت و پیشرفت نائل آمده اند می شد، چه پول هایی که بیهوده خرج می شود و اندک تأثیری بر پیشرفت فرزندانمان ندارد.
۷) پدر و مادر همواره برای علاقمند شدن فرزندشان دعای خیر کنند
و گاهاً طوری برایش دعا کنند که آن را بشنود تا دریابد که والدینش برای علاقه مند شدن او علاوه بر تلاش مضاعف و شبانه روزی از خدا نیز استمداد می کنند. علاقمند بودن فرزندان به نماز و اقامه آن از آرزوی هر پدر و مادری است ((رب اجعلنی مقیم الصلاة و من ذریتی ربنا و تقبل دعاء…))سوره ابراهیم آیه ۴۰ «پروردگارا من و فرزندان را برپاکننده نماز قرار ده ، پروردگارا دعایم را پذیرا باش».
جا دارد ما نیز در همه نمازهایمان از خداوند بخواهیم عشق به خود و عبادتش را در دل فرزندان و اعضای خانواده مان قرار دهد.
بوده اند انسان های صالحی که علیرغم تلاش های مضاعف موفق نشده اند عشق به عبادت و نماز را در فرزندانشان ایجاد نمایند ولی پس از دعای مکرر برای فرزندشان به این مقصود نایل آمده اند.
۸) رفاقت و همنشینی با انسانهای اهل نماز و مسجد و قرآن.
پدر و مادر نباید نسبت به رفقای فرزندشان بی تفاوت باشند ؛ چرا که بیشتر تأثیر را از آنان دریافت می کند.
کارشناسان امور تربیتی بر این باورند که تأثیر محیط خارج از خانه به مراتب بیشتر است از خانواده و به تعبیر دیگر، فرزندان الگوهای اخلاقی و رفتاری خود را از بیرون خانه بر می گزینند نه داخل خانه. شایسته است والدین در این زمینه وبه منظور تشویق فرزندان به گزینش رفقا و دوستانی صالح و متعهد از انواع مشوقات بهره گرفته و به شیوه های گوناگون به هدایت صحیح این پیوند کمک کنند و برای فرزندشان دوستانی اختیار نمایند که جای خالی آنان را به نحو احسن و مفید پر نماید.
9) کمک گرفتن از امام جماعت مسجد و یا مدرس قرآن جهت تشویق فرزند
شایسته است پدر خانواده پس از علاقه مند شدن فرزندش به مسجد و نماز، با امام جماعت یا هیئت امنا و شورای مسجد به طور مخفیانه هماهنگی نماید و بدون اینکه او متوجه شود برایش جایزه ای تهیه نمایند و امام جماعت مسجد به پاس نظم و انضباطی که آن فرزند نمازگزار دارد به وی تقدیم نماید.
البته جا دارد امامان جمعه به تشویق آن پدر و مادرانی نیز بپردازند که فرزندانشان را به آمد و رفت به مسجد و شرکت در نماز جمعه وا می دارند.
امام جماعت و دلسوزان مسجد شایسته است در پایان نماز جماعت با بچه های حاضر در مسجد احوالپرسی گرم نموده و حتی الامکان آنان را با نام کوچکشان صدا کنند که این کار باعث تشویق هر چه بیشتر آنان خواهد شد.
امام جماعت مسجد باید در کلاس قرآن و یا احکام که برگزار می شود شرکت فعال داشته باشد و با جوانان اهل مسجد صمیمی باشد.
مطمئناً فرزندانی که اینگونه و با رعایت عوامل نه گانه مذکور به مسجد و نماز روی آورند بر نماز و عبادتشان محافظت و مداومت خواهند نمود و آثار مثبت آن را جامعه خواهد دید.
