بینش و منش مسلمان در رویارویی با بلایا و بیماری ها

بسم اللّه الرّحمن الرّحیم

بینش و منش مسلمان در رویارویی با بلایا و بیماری ها

الْحمْدُللهِ الَّذِیْ بِیَده ملکوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَ هُوَ یُجِیْرُ وَ لایُجَارُ عَلَیْهِ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیْرٌ  وَ الصَّلاةُ وَ السَّلامُ عَلی سَیِّدِنا وَ حبیبِنا وَ شَفیعِنا وَ نَبیِّنا مُحمَّدٍ الْبَشیر النَّذیر  وَ عَلی آلِه وَ صَحْبِه وَ الصّالحین فی کُلِّ وقت و حین   وَ جَعَلَنا مِمَّنْ تَبِعَهُمْ بِإحسانٍ بِفَضْلِه وَ کَرَمِه ؛ إنَّه بِالْإجابَةِ جَدیر.

 

بدون شک هر اتفاق و یا هر نفع و ضرر و مصیبتی، بدون اراده و تقدیر الهی به وجود نمی‌آيد. بنابراین مؤمنان هم باید طبق موازین و قوانین طبیعی که خداوند متعال در دنیا حاکم گردانیده است، رفتار کنند و هم یقین داشته باشند همه چیز به اراده، علم، قدرت و آفرینش و تقدیر پروردگار است.

اگر خداوند به کسی اراده نفعی کرده باشد، کسی نمی تواند مانع آن شود و چنانچه به شخصی مصیبتی برساند، هیچ کس جز خود او تعالی نمی تواند آن را برطرف کند.

«وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ  وَإِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» (یونس / 107)

«و اگر خداوند به تو رنجی برساند، آن را جز او بازدارنده ای نیست و اگر خیری در حق تو بخواهد، فضلش را [نیز] بازدانده ای نیست. آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد، می رساند و او آمرزنده مهربان است.»

«قُلْ لَنْ يُصِيبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا  وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ»   (توبه/ 51)

«بگو : جز آنچه خداوند برای ما مقرر نموده است، به ما نمی رسد. کارساز ما اوست و مؤمنان باید فقط بر خداوند توکل کنند.»

«مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّه ... » (تغابن/ 11)

«هیچ مصیبتی جز به اذن خداوند نمی رسد ...»

«وَمَا كَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ كِتَابًا مُؤَجَّلًا ... » (آل عمران/ 145)

«و هیچ کسی جز به اراده خداوند نخواهد مرد؛ سرنوشتی است مقرر شده ...»

«حضرت عمر فاروق (رضی الله عنه) در دوران خلافتشان به سمت شام رفتند؛ تا اینکه به «سرغ» رسیدند و با برخی از فرماندهان لشکرها ملاقات نمودند. آن ها به وی خبر دادند که در شام، «وبا» شایع شده است. ایشان پس از مشورت با یاران به این نتیجه رسیدند که برگردند و وارد شام نشوند. یکی از یاران گفت: آیا از«قدر» (تقدیر) الهی فرار می کنید؟ حضرت عمر (رضی الله عنه) در جوابش فرمود: آری! از یک «قدر» ( تقدیر ) خداوند ، به  «قدر» (تقدیر) دیگر الهی فرار میکنیم!

آیا دقت کرده‌ای که اگر شتری داشته باشی که در دشتی دارای دو جانب باشد که یکی از آن دو جانب، علفزار و جانب دیگرش خشک و بی آب و علف باشد؛ اگر شترت را در قسمت علفزار بچرانی، با «قدر» الهی چرانیده‌ای و اگر به سوی بخش بی آب و علف برانی، نیز به «قدر» خداوند چنین کرده‌ای!»    (بخاری:  5729     مسلم: 2219)

در واقع حضرت عمر (رضی الله عنه) با مثالی ساده، مسئله تقدیر را در هنگام مواجهه با خطرات توضیح دادند.

توضیح بیشتر اینکه: تقدیر الهی چنین رفته است که بعضی اشیاء به اذن خداوند سبب ضرر و یا به اصطلاح زیان آور باشند و برخی دیگر سبب فایده و خیر و یا به اصطلاح مفید باشند.

بنابراین اگر انسانی خودش را در معرض اشیاء زیان آور مثلا «سم ها» قرار دهد به احتمال قوی هلاک می گردد و یا آسیب سختی می بیند؛ زیرا سنّت و تقدیر الهی بر این رفته است که معمولا سموم برای انسان مضر باشند و حتی ممکن است سبب مرگ وی گردند. مگر اینکه خداوند متعال بخواهد آن روش عادی و سنت معمولی را که برای اشیاء در جهان قرار داده است، نقض کند و بدین گونه قدرتش را برای بندگان به نمایش بگزارد.

از همین قبیل است «معجزات» و «کراماتی» که به اذن اللّه از دست انبیاء (علیهم السلام) و اولیاء (رحمهم الله) سر زده است.

همین سنّت درباره امور خیر و اشیاء سودمند نیز جاری است.

لذا انسان مؤمن با اینکه یقین دارد هیچ چیز بدون اراده و تقدیر الهی مضر و مفید نیست؛ واجب و لازم است که با توکل بر خداوند از خطرها و مضرّات پرهیز کند و آنچه را که برای سلامتی و بهبودی وی لازم و ضروری است، در حد نیاز دنبال کند.

در آن سفر حضرت عبدالرّحمن بن عوف (رضی الله عنه) نیز در میان لشکریان بود که هنگام مشورت حضرت عمر (رضی الله عنه) با فرماندهان، جهت پیگیری برخی امورش حضور نداشت. وقتی نزدشان برگشت و از ماجرا باخبر شد؛

حدیثی را که از حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و سلم) در این باره شنیده بود روایت کرد که رسول اللّه (صلی الله علیه و سلم) فرمودند:«إذَا سَمِعْتُمْ بِهِ بِأرْضٍ، فلاَ تَقْدمُوا عَلَيْهِ، وإذَا وَقَعَ بِأَرْضٍ وَأَنْتُمْ بِهَا، فَلا تخْرُجُوا فِرَارًا مِنْهُ» / منبع سابق.

«هر گاه شنيدید که در سرزمینی وباء شیوع پیدا کرده است، وارد آن نشوید و اگر در سرزمینی که شما در آن هستید وباء بیافتد، جهت فرار از وبا از آنجا نروید.»

این همان چیزی است که امروزه به آن «قرنطینه» می گویند.

لهذا انسان مؤمن باید با توکل بر خداوند متعال در مواقع مختلف، شیوه و رفتار مناسب را اختیار کند. بیماری های دشوار و کشنده، برای مؤمنان رحمت و برای کافران عذاب است

در حدیثی دیگر حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و سلم) درباره وبا فرمودند: «أَنَهُ كَانَ عَذَاباً يَبْعَثُهُ اللّهُ تعالى عَلَى منْ يَشَاء، فَجَعَلَهُ اللّهُ تعالَى رحْمةً للْمُؤْمنِين، فَلَيْسَ مِنْ عَبْدٍ يَقَعُ في الطَّاعُون فَيَمْكُثُ في بلَدِهِ صَابِراً مُحْتَسِباً يَعْلَمُ أَنَّهُ لاَ يُصِيبُهُ إِلاَّ مَا كَتَبَ اللّهُ لَهُ إِلاَّ كَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ الشَّهِيدِ»  صحیح بخاری، 3474

«طاعون عذابی است كه اللّه متعال بر هركس كه بخواهد، می فرستد؛ اما اللّه متعال آن را رحمتی برای مؤمنان قرار داده است. چنانکه هیچ بنده [مؤمنی] نیست که هنگام شيوع طاعون، با شكيبايی و نيت ثواب در شهر خود بماند و بداند که هيچ زيانی بدون تقدير اللّه به او نمی رسد، مگر اینکه اجری همانند اجر شهيد برای او خواهد بود.»

همچنین آن حضرت (صلی الله علیه و سلم) فرمودند:«الشُّهَدَاءُ خَمسَةٌ: المَطعُونُ، وَالمبْطُونُ، والغَرِيقُ، وَصَاحبُ الهَدْم وَالشَّهيدُ في سبيل اللَّه» (صحیح بخاری،2829      صحیح مسلم،1914)

«شهدا پنج دسته اند: کسی که به سبب طاعون بمیرد؛ کسی که به سبب شکم درد بمیرد؛ کسی که غرق شود؛ کسی که زیر آوار بمیرد و شهیدی که در راه خدا کشته شود.»

همچنین حضرت نبی مکرّم اسلام (صلی الله علیه و سلم) فرمودند:«ما يصيب المسلم من نَصَب، ولا وَصَب، ولا همّ، ولا حزن، ولا أذى، ولا غمّ، حتى الشوكة يشاكها إلا كَفَّر اللّهُ بها مِن خطاياه»  (صحیح بخاری، 5318)

«هیچ خستگی، بیماری، نگرانی، اندوه و آزار و غمی، حتی خاری که در بدن فرو رود به مسلمان نمی رسد، مگر اینکه خداوند به سبب آن از گناهانش می زداید.»

هنگام بروز بلایا و بیماری ها باید به خداوند متوجه شد

«فَلَوْلَا إِذْ جَاءَهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُوا وَلكِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ »  (انعام / 43)

«پس چرا هنگامی که عذاب ما به آنان (امت های گذشته) رسید ، زاری نکردند؟ بلکه دلهایشان سخت شد و شیطان عملکردشان را برای آنان بیاراست.»

«وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ» ( اعراف/ 96)

«و چنانچه مردم شهر و دیارها همه ایمان آورده و پرهیزکار می‌شدند همانا ما درهای برکاتی از آسمان و زمین را بر روی آنها می‌گشودیم و لیکن (چون آیات و پیغمبران ما را) تکذیب کردند ما هم آنان را سخت به کیفر کردار زشتشان رسانیدیم.»

بنابراین بندگان در این موقعیت ها باید به خداوند مهربان برگردند و از او تعالی با عجز و زاری از گناهانشان آمرزش بخواهند و رفع بلا و بیماری را درخواست نمایند.

همچنین برای محفوظ ماندن از بیماری های خطرناک این دعا که از رسول اکرم (صلی الله علیه و سلم) منقول است، خوانده شود:

«اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْبَرَصِ وَالْجُنُونِ وَالْجُذَامِ وَ سَيِّئِ الأَسْقَامِ» (سنن ابوداود / 1554)

«خداوندا ؛ همانا من از پیسی ، دیوانگی ؛ جذام و هر بیماری بدی ( خطرناکی ) به تو پناه می‌برم.»

صدقه دادن و رحم کردن بر ضعیفان نیز سبب دفع بلایا و رحم پروردگار می گردد.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و سلم) فرمودند: «إنَّ الصدقَةَ لَتُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ، وتَدْفَعُ مِيتَة السُّوءِ» ( سنن ترمذی/ 664)

«یقیناً صدقه خشم پروردگار را فرو می نشاند و مرگ بد را دفع می کند.»

همچنین آن حضرت (صلی الله علیه و سلم) فرمودند :«الرَّاحِمونَ يرحَمُهم الرَّحمنُ تبارَك وتعالى ...» (سنن ابی داود، 4941   سنن ترمزی، 1924)

«خداوند رحمان به رحم کنندگان، رحم می کند ...»

بیماری ها و مصیبت ها، نتیجه گناهان

«وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ » ( شوری/ 30)

«و هر مصیبتی که گریبان گیرتان شود، از دستاورد خودتان است و [خداوند] از بسیاری [گناهان] درمی گذرد.»

رسول اللّه (صلی الله علیه و سلم) درباره ترک امر به معروف و نهی از منکر هشدار دادند و فرمودند:«والَّذي نفسي بيدِه لتأمُرُنَّ بالمعروفِ ولتنهَوُنَّ عن المنكرِ أو ليوشِكَنَّ اللّهُ يبعثُ عليكم عذابًا منه ثمَّ تدعونه فلا يستجيبُ لكم» (سنن ترمذی 2169)

«قسم به ذاتی که نفسم به دست اوست، حتما امر به معروف و نهی از منکر کنید یا اینکه بزودی خداوند متعال بر شما عذابی می فرستد؛ سپس او را می خوانید و اجابتتان نمی کند.»

در حدیثی دیگر پیامبر خدا (صلی الله علیه و سلم) درباره سرانجام بد بعضی از گناهان در این دنیا فرمودند: « ... لم تَظْهَرِ الفاحشةُ في قومٍ قَطُّ ؛ حتى يُعْلِنُوا بها ؛ إلا فَشَا فيهِمُ الطاعونُ والأوجاعُ التي لم تَكُنْ مَضَتْ في أسلافِهِم الذين مَضَوْا ، ولم يَنْقُصُوا المِكْيالَ والميزانَ إِلَّا أُخِذُوا بالسِّنِينَ وشِدَّةِ المُؤْنَةِ ، وجَوْرِ السلطانِ عليهم ، ولم يَمْنَعُوا زكاةَ أموالِهم إلا مُنِعُوا القَطْرَ من السماءِ ، ولولا البهائمُ لم يُمْطَرُوا ، ولم يَنْقُضُوا عهدَ اللّهِ وعهدَ رسولِه إلّا سَلَّطَ اللّهُ عليهم عَدُوَّهم من غيرِهم ، فأَخَذوا بعضَ ما كان في أَيْدِيهِم ، وما لم تَحْكُمْ أئمتُهم بكتابِ اللّهِ عَزَّ وجَلَّ ويَتَخَيَّرُوا فيما أَنْزَلَ اللّهُ إلا جعل اللّهُ بأسَهم بينَهم» ( سنن ابن ماجه/ 4019)

« ... در هیچ قومی فحشا ظاهر نخواهد گشت که آن ها آشکارا به آن بپردازند، مگر اینکه طاعون و بیماری هایی که در گذشتگانشان نبوده است در میانشان پخش گردد و از کیل و ترازو نکاهند، مگر اینکه به قحطی و تنگی رزق و ظلم حاکمان گرفتار شوند و از پرداخت زکات اموالشان سرباز نزنند مگر اینکه از باران آسمان محروم گردند و اگر حیوانات نبود هرگز بر آن ها بارانی نمی بارید. و عهد خدا و رسولش را نشکنند مگر اینکه خداوند بر آن ها دشمنی از غیرشان مسلط گرداند تا بعضی آنچه در دستشان است بگیرند و زمانی که قومی پیشوایان و فرمانروایانشان به کتاب خدا حکم نکنند و آنچه را که خداوند نازل فرموده است اختیار نکنند، خداوند متعال گزندشان را در بین خودشان قرار می دهد.»

رَبَّنَا لاَتُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَطَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ وَ صَلَّی اللّه و سلّم علی خیر خلقه سیّدنا و نبیّنا محمّد و علی آله و اصحابه اجمعین.