شفاعت

شفاعت شفيع المذنبين حضرت محمد رسول الله(ص) و شفاعت همه شفاعت كنندگان حق است؛ به اجازه خداوند متعال كه در فن عقايد و (علم كلام) با دلايل تفصيلي ثابت شده است. قال الله تعالي: (وَلَسَوْفَ يُعْطِيْكَ رَبُّكَ فَتَرْضَي) «سوره ضحي آيه 5» و البته پروردگارت به تو نعمت خواهد داد. پس خشنود خواهي شد. (وَ لَسَوْفَ يُعْطِيْكَ رَبُّكَ) و زود باشد كه عطا دهد آفريدگار تو يعني مرتبه شفاعت درباره گنهكاران امت (فَتَرْضَي) پس تو خشنود شوي يعني چندان عطا ارزاني دارد كه گويي بس است و من راضي شدم. حضرت امام محمد باقر(رح) مي فرمايد: «اي اهل عراق شما مي گوييد اميدوارترين آيه قرآن اين است كه (لاتَقْنَطُوْا مِنْ رَّحْمَةِ اللهِ)«زمر آيه53» نااميد مشويد از رحمت خدا»» وما اهل بيت بر آنيم كه اميد به آيه (وَلَسَوْفَ يُعْطِيْكَ رَبُّكَ فَتَرْضَي) بيشتر است چون حضرت رسالت پناه(ص) راضي نشود كه يكي از امت وي در دوزخ باشد»

نماند به دوزخ كسـي در گرو
كـه دارد چنين سيـدي پيشرو
 

عطاي شفاعت چنانش دهند
كه امـت تمامي ز دوزخ رهنـد

«تفسير حسيني سوره والضحي»

«مَنْ ذَا الَّذِيْ يَشْفَعُ عِنْدَ هُ اِلَّا بِاِذْنِهِ»( سوره بقره آيه 255) «كيست آن كه شفاعت كند نزد اومگر به حكم او.»

«لَايَمْلِكُوْنَ الشَّفَاعَةَ اِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمَنِ عَهْدًا» (سوره مريم آيه 87) «نتوانند شفاعت كنند مگر كسي كه از جانب خدا عهدي گرفته است.»

«يَوْمَئِذٍ لَّا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ اِلَّا مَنْ اَذِنَ لَهُ الرَّحْمَنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلاً» (سوره طه آيه 109) آن روز شفاعت نفع ندهد مگر براي كسي كه خدا به او دستوري داده است او را از روي گفتارپسنديده است.

«عَسَي اَنْ يَّبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا»(سوره اسراء آيه 79) نزديك است كه پروردگارت تو را به مقامي پسنديده مبعوث نمايد.

«مَنْ ذَاالَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ اِلَّا بِاِذْنِهِ» وَ تَقَرَّرَ فِي هَذِهِ الْآيَةِ اَنَّ اللهَ يَأْذَنُ لِمَنْ يَشَاءُ فِي الشَّفَاعَةِ، وَهُمُ الْاَنْبِيَاءُ وَ الْعُلَمَاءُ وَالْمُجَاهِدُوْنَ وَ الْمَلَائِكَةُ وَغَيْرُ هُمْ مِمَّنْ اَكْرَمَهُمْ، وَشَرَّفَهُمُ اللهُ، ثُمَّ لَايَشْفَعُونَ اِلَّا لِمَنِ ارْتَضَي، كَمَا قَالَ: (لَايَشْفَعُوْنَ اِلَّا لِمَنِ ارْتَضَي). قَالَ ابْنُ عَطِيَّةَ: وَ الَّذِي يَظْهَرُ اَنَّ الْعُلَمَاءَ وَ الصَّالِحِيْنَ يَنْفَعُوْنَ فِيمَنْ لَمْ يَصِلْ اِلَي النَّارِ وَهُوَ بَيْنَ الْمَنْزِلَتَيْنِ، اَوْ وَصَلَ وَلَكِنْ لَهُ اَعْمَالٌ صَالِحَةٌ.

مَنْ ذَالَّذِيْ. «كيست كه شفاعت كند نزد او مگر به حكم او.» در اين آيه بيان نمود كه بي شك خداوند اجازه مي دهد شفاعت را به هر كس كه بخواهد و آنان پيامبران، علما، جهاد كنندگان، فرشتگان و غيره اند از كساني كه خداوند آنها را گرامي و بزرگ داشت، سپس آنان شفاعت نمی كنند مگر براي كسي كه خداوند برگزيد. چنان كه فرمود: «شفاعت نمي كنند مگر براي كسي كه او برگزيد». ابن عطيه گفت: «چيزي كه ظاهر است اينست كه به تحقيق علما و نيكان در حق كسي فايده و سود مي رسانند كه به جهنم نرسيده باشد و بين دو منزل باشد يا رسيده باشد ولي براي او اعمال نيكو باشد».

وَ فِي الْبُخَارِيِّ فِي بَابِ «بَقِيَّةٌ مِنْ اَبْوَابِ الرُّؤْيَةِ» اَنَّ الْمُؤْمِنِينَ يَقُولُونَ: رَبَّنَا اِنَّ اِخْوَانَنَا كَانُوْا يُصَلُّونَ مَعَنَا وَيَصُوْمُونَ مَعَنَا، وَهَذِهِ شَفَاعَةٌ فِيمَنْ يُّقَرِّبُ اَمْرَهُ، وَ كَمَا يَشْفَعُ الطِّفْلُ الْمُحْبَنْطِئُ (المحبنطي يعني طفل سقط شده و افتاده بر زمين (چسبيده) و در حديث آمده است كه همانا طفل سقط شده همواره بر در بهشت چسبيده است مي ماند. ابن اثير گفت: المحبنطي(با همزه و بدون همزه) به معناي غضبناك: در حال تضرع و زاري به زمين چسبيده باشد يا به معناي شفاعت براي چيزي است و گفته شده است به معناي بازدارنده است از روي طلب نه از روي سرپيچي.) عَلَي بَابِ الْجَنَّةِ، وَ هَذَا اِنَّمَا هُوَ فِي قَرَابَاتِهِمْ وَ مَعَارِفِهِمْ، وَ اَنَّ الْاَنْبِيَاءَ يَشْفَعُونَ فِيْمَنْ حَصَلَ فِي النَّارِمِنْ عُصَاةِ اُمَمِهِمْ بِذُنُوبٍ دُونَ قُرْبَي وَ لَامَعْرِفَةٍ اِلَّا بِنَفْسِ الْاِيمَانِ ، ثُمَّ تَبْقَي شَفَاعَةُ اَرْحَمِ الرَّاحِمِينَ فِي الْمُسْتَغْرَقِيْنَ فِي الْخَطَايَا وَ الذُّنُوْبِ الَّذِيْنَ لَمْ تَعْمَلْ فِيهِمْ شَفَاعَةُ الْاَنْبِيَاءِ، وَ اَمَّا شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ(ص) (شَفَاعَةُ مُحَمَّدٍ(ص) فِيْ تَعْجِيلِ الْحِسَابِ فَخَاصَّةٌ لَهُ. تَفْسِيرُ الْقُرْطُبِيِّ اَلْجُزْءُ الثَّالِثُ، سُورَةُ الْبَقَرَةِ (ص273 ج2الي ص274 ج2.) ) فِي تَعْجِيْلِ الْحِسَابِ فَخَاصَّةٌ لَهُ.

در بخاري در باب«بقية من ابواب الرؤية» آمده است: «به تحقيق مومنين مي گويند: پروردگارا! بي گمان برادران ما با ما نماز مي خواندند و با ما روزه مي گرفتند و اين شفاعتي است در حق كسي كه كارش نزديك است و همانطور كه طفل (سقط شده) بر در بهشت شفاعت مي كند و اين فقط در مورد خويشاوندان و نزديكانشان مي باشد. پيامبران گناهكاران امتشان را كه بخاطر گناهان در آتش واقع شده اند بدون هيچ شناختي و خويشاوندي، مگر به نفس ايمان شفاعت مي كنند. سپس شفاعت ارحم الراحمين در مورد كساني كه غرق در گناهان و خطاها هستند كساني كه شفاعت پيامبران در آنها عمل نمي كند، باقي مي ماند.و اما شفاعت حضرت محمد(ص) در جلو انداختن حساب، پس خاص او مي باشد.

وَ شَفَاعَةُ الْاَنْبِيَاءِ حَقٌّ كَائِنٌ، وَ شَفَاعَةُ نَبِيِّنَا(ص) لِلْمُؤْمِنِينَ الْمُذْنِبِيْنَ وَ لِاَهْلِ الْكَبَائِرِ مِنْهُمُ الْمُسْتَوْجِبِيْنَ لِلْعِقَابِ حَقٌّ ثَابِتٌ بِالْكِتَابِ وَ السُّنَّةِ وَ اِجْمَاعِ الْاُمَّةِ.

و شفاعت پيامبران حقي ثابت است و شفاعت پيامبر ما(ص) براي مؤمنان گناهكار و اهل گناهان كبيره از ايشان كه مستوجب عذاب شدند، حق ثابتي در كتاب سنت و اجماع امت است.

قَالَ اللهُ تَعَالَي: «مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ اِلَّا بِاِذْنِهِ»، وَ هُوَ اِشَارَةٌ اِلَي شَفَاعَةِ مَنْ اَذِنَ لَهُ بِهَا. وَ قَالَ(ص): شَفَاعَتِي لِاَهْلِ الْكَبَائِرِ مِنْ اُمَّتِيْ، مَنْ كَذَّبَ بِهَا لَمْ يَنَلْهَا وَ قَالَ(ص): يَشْفَعُ اُمَّتِي اَيْ لِاَجْلِ اُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ ثَلَاثَةٌ ؛ الْاَنْبِيَاءُ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ،ثُمَّ الْعُلَمَاءُ،ثُمَّ الشُّهَدَاءُ. (ابوالمنتهي)

خداي متعال فرمود: (كيست آنكه شفاعت كند نزد او مگر به اجازه او) و آن اشاره است به سوي شفاعت كسي كه خداوند به او اجازه داده است، حضرت پيامبر(ص) فرمود: «شفاعت من براي اهل گناهان كبيره از امت من است كسي كه آن را تكذيب كند به آن دست نمي يابد» و فرمود: «سه گروه امت مرا روز قيامت شفاعت مي كنند: پيامبران ـ عليهم السلام ـ سپس علماء، سپس شهداء».

از حضرت انس(رض) روایت است که حضرت پیامبر(ص) فرمودند: هر پیامبری از خداوند درخواستی نمود و یا فرمودند: برای هر پیامبری دعایی است که به آن دعا نمود و اجابت شد. من دعایم را برای شفاعت امت خود در روز قیامت نهاده‌ام. (صحیح بخاری، صحیح مسلم)

از حضرت ابوهریره(رض) روایت است که گوشتی پخته خدمت رسول اکرم(ص) آوردند و قسمت پاچه پا به ایشان تقدیم گشت، چون آن را دوست داشت، پس یک تکه از آن با دندان کند و فرمود: من در روز قیامت سردار و سرور مردم هستم، آیا می‌دانید چرا؟ خداوند همه انسان‌ها از اولین تا آخرین را در یک زمین مرتفع جمع می‌کند، بصورتی که بیننده همه آنان را می‌بیند، اعلان‌کننده آنان را می‌شنواند و آفتاب برایشان نزدیک می‌شود و مردم را آنچنان غم و اندوه فرا می‌گیرد که تاب و توان آن را ندارند. آنگاه به یکدیگر می‌گویند: مگر نمی‌بینید به چه مشکلات و مصایبی گرفتار شده‌اید؟ پس چرا کسی را که نزد پروردگارتان شفاعت کند تلاش نمی‌کنید؟ پس آنگاه بعضی از مردم به دیگران می‌گویند: پیش حضرت آدم(ع) بروید و چون نزد ایشان می‌آیند می‌گوید: شما پیش دیگران بروید. در آخر می گویند: نزد حضرت محمد(ص) بروید. آنگاه مردم در خدمت حضرت محمد(ص) می‌آیند و می‌گویند: یا محمد! شما رسول خداوند و خاتم الأنبیاء هستید، خداوند گناهان گذشته و آینده‌تان را آمرزیده است. برای ما پیش پروردگارتان شفاعت کنید. آیا شما نمی‌بینید ما در چه مشکلاتی بسر می‌بریم؟ آنگاه من زیر عرش خداوند می‌آیم، پروردگارم را سجده می‌کنم، پس خداوند به من چنان کلماتی زیبا برای سپاس الهام می‌کند که هیچکس قبل از من چنین توفیقی نیافته است و آنگهی به من گفته می‌شود: ای محمد! سرت را از سجده بردار، و بخواه هرآنچه بخواهی داده می‌شوی، و سفارش کن که شفاعت تو پذیرفته می‌شود، پس آنگاه سرم را از سجده بلند می‌کنم و می‌گویم: پرورگارا! امت من، پرودگارا! امت من، به من گفته می‌شود: یا محمد! آن دسته از امت تو که برآنان حسابی نیست از درب راست درهای بهشت داخل بگردان و آنان با بقیه مردم در ورود از دروازه های دیگر بهشت نیز شریک‌اند. (صحیح بخاری، صحیح مسلم)

احادیث بسیاری در مورد شفاعت امت که از جمله آنان می‌توان این حدیث را برشمرد که حضرت پیامبر(ص) فرمودند: به من پنج نعمت اعطا شده که به انبیای قبل از من داده نشده است و از آن پنج انعام خداوندی یکی شفاعت روز قیامت است.

باید بدانیم که شفاعت پیامبر اکرم(ص) در حق کسانی است که برای ایشان از خداوند طلب وسیله نموده‌اند.

از حضرت جابر بن عبدالله(رض) روایت است که حضرت رسول الله(ص) فرمودند: هرکس هنگام شنیدن اذان چنین دعا کند: «اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَالصَّلاَةِ الْقَائِمَةِ آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِى وَعَدْتَهُ». «بار الها! پروردگار این ندای کامل و نماز برپا شونده به حضرت محمد(ص) وسیله (مقامی در بهشت) و فضیلت عنایت بفرما و او را به مقام محمودی(درخور ستایش) که وعده داده‌ای نایل بگردان». در روز قیامت شفاعت من شامل حال او می‌شود. (صحیح بخاری)

بلکه غیر از پیامبران فرشتگان و مؤمنان نیز برای برادران ایمانی خویش شفاعت می‌کنند.

چنانکه از حضرت ابوسعید خدری(رض) روایت است که ما به حضرت پیامبر(ص) گفتیم: آیا ما در روز قیامت پروردگارمان را می‌بینیم؟ فرمودند: آیا شما در دیدن خورشید مزاحم یکدیگر می‌شوید؟ در آخر سخنان خویش فرمودند: شما در سؤال از حقایقی که برایتان آشکار شده بیشتر از آن مؤمنانی که در روز قیامت رستگار شده‌اند و خداوند را نسبت به برادران مؤمنشان سؤال می‌کنند می‌پرسید، آنان می‌گویند: پروردگارا! برادران ما آن کسانی که ما باهم نماز می‌خواندیم و روزه می‌گرفتیم و اعمال شایسته انجام می‌دادیم آنان را از آتش جهنم نجات ده. سرانجام خداوند می‌فرماید: بروید و هرکسی را که در دلش به اندازه یک مثقال دینار ایمان یافتید، او را از آتش جهنم خارج کنید، پس آنانی را که می‌دانند خارج می‌کنند، و باز می‌گردند. دوباره خداوند می‌فرماید: بروید و هرکسی را که در دلش به اندازه یک ذره ایمان هست، خارج کنید، پس هرکسی را که می‌دانند بیرون می‌آورند.

حضرت ابوسعید(رض) گفت: اگر مرا تصدیق نمی‌کنید (اگر باور ندارید) «إِنَّ اللَّهَ لَايَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَ إِن تَکُ حَسَنَةً يُضَاعِفْهَا» [النساء:40] «همانا خداوند به اندازه یک ذره بر کسی ستم نمی‌کند و اگر نیکویی باشد آن را اضافه می‌نماید» را خواند. بنابراین، پیامبران، فرشتگان و مؤمنان همگی شفاعت می‌کنند و تا اینکه خداوند می‌فرماید: شفاعت(بخشش) من هنوز باقی مانده است، پس آنگاه خداوند با دست خویش مشتی از جهنمیان را بیرون می‌آورد که گروهی سوخته و سیاه شده‌اند و آنان را در نهر آب حیات جلوی بهشت می‌اندازد و آنها در دو طرف نهر چون دانه‌ای که همراه سیلاب حمل شده و در کناره صخره سنگ و یا درختی می‌روید و آن قسمتی که در زیر آفتاب است سبز رنگ و قسمتی که در سایه است سفید است می‌رویند. آنگاه از نهر خارج می‌شوند و گویا مروارید هستند و بر گردن آنها مهر زده می‌شود و اهل بهشت می‌گویند: اینها آزادگان خداوند رحمان هستند که آنان را وارد بهشت کرده است، بدون هیچ عملی که انجام داده و یا چیزی پیش فرستاده باشند و در بهشت به آنها گفته می‌شود: برای شما آنچه از بهشت را که می‌بینید و یک برابر آن است. (صحیح بخاری)

یکی از مهم‌ترین شفاعت‌ها، شفاعت مؤمنان برای مردگان با خواندن نماز جنازه است.

این مطلب را حدیث حضرت عبدالله بن عباس(رض) بیان می‌کند که حضرت پیامبر(ص) فرمودند: هر مرد مسلمانی که چهل نفر مسلمان که با خداوند شرک نمی‌ورزند بر جنازه‌اش حاضر شوند، خداوند شفاعت آنان را می‌پذیرد و در روایتی صد نفر ذکر شده است. (صحیح مسلم)

منابع:

صحیح بخاری

صحیح مسلم

نبراس

مشكوة

سُنَنُ ابْنِ مَاجَةَ

موطاء محمد