امر به معروف و نهی از منکر

بسم الله الرحمن الرحيم

امر به معروف و نهی از منکر، يک وظيفه و سبب خوشبختی است.

امر به معروف، یعنی دستور دادن و تشویق کردن به کارهای خوب و پسندیده و نهی از منکر، یعنی جلوگیری نمودن از کارهای بد و ناروا و زشت.

حکم امر به معروف و نهی از منکر 

امر به معروف و نهی از منکر از فرایض(کفایه) و واجبات دين مبين اسلام می باشد؛ چنانکه خداوند متعال در قرآن مجيد می فرمايد: «وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» «بايد از شما گروهی باشند که به نيکی دعوت دهند و امر به معروف و نهی از منکر نمايند و آنان همان رستگارانند» (آل عمران/ 104).

يعنی اگر جماعتی همديگر را به کارهای خوب و درست، ترغيب و تشويق کردند و جلوی کارهای بد را گرفتند، آنها در دنيا و آخرت پيروز و سربلند هستند و اگر چنين نکردند، شکست خورده و ناموفقند.

و رسول الله ـ صلی الله عليه و سلم ـ می فرمايد: «مَنْ رَأَى مِنْكُمْ مُنْكَرًا فَلْيُغَيِّرْهُ بِيَدِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِلِسَانِهِ، فَإِنْ لَمْ يَسْتَطِعْ فَبِقَلْبِهِ، وَذَلِكَ أَضْعَفُ الْإِيمَانِ» «کسی از شما که کار بدی را ديد، بايد با دست خود، جلوی آن را بگيرد، اگر نتوانست و برايش ممکن نبود، با زبان خود آن را تغيير دهد و اگر با زبان هم برايش مقدور نبود، با قلبش آن را بد بداند و اين پايين ترين درجه ايمان است» رواه مسلم.

چرا امر به معروف و نهي از منکر کنيم؟

اسباب عذاب و خرابي و تباهي، گناهان بني آدم است؛ چنانچه الله تبارک و تعالي مي فرمايد: «ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ» (روم/41).

تباهي و خرابي و بلاها و مصيبت ها در خشکي و دريا، به خاطر کارهايي پديدار گشته که مردمان انجام داده اند و هرگاه عذاب الهي فرا برسد، صالح و طالح، خوب و بد، مؤمن و کافر، همه و همه را در بر مي گيرد. خداوند ـ عزّوجل ـ مي فرمايد: «وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ» «خويشتن را از بلا و مصيبتي به دور داريد که تنها دامنگير کساني نمي گردد که ستم مي کنند (بلکه اگر جلو ستمکاران گرفته نشود، خشک و تر به گناه آنان مي سوزد) و بدانيد که خداوند ـ عزّوجل ـ داراي کيفر سخت و مجازات شديد است» (انفال/25).

پيامبر خدا ـ صلی الله عليه و سلم ـ مثال زيبايي مي زند براي کساني که امر به معروف و نهي از منکر مي کنند و کساني که اين وظيفه را ترک کرده اند:

«مَثَلُ القَائِمِ في حُدودِ اللَّه، والْوَاقِعِ فِيهَا كَمَثَلِ قَومٍ اسْتَهَمُوا عَلَى سفينةٍ فصارَ بعضُهم أعلاهَا و بعضُهم أسفلَها و كانَ الذينَ في أَسْفَلِهَا إِذَا اسْتَسقَوْا مِنَ الماءِ مَرُّوا عَلَى مَنْ فَوْقَهُمْ فَقَالُوا: لَوْ أَنَّا خَرَقْنَا في نَصَيبِنا خَرْقاً وَ لَمْ نُؤْذِ مَنْ فَوْقَنَا، فَإِنْ تَرَكُوهُمْ وَ مَا أَرادُوا هَلكُوا جَمِيعاً، و إِنْ أَخَذُوا عَلَى أَيْدِيهِم نَجوْا و نجوْا جَمِيعاً» رواه البخاري.
پيامبر ـ صلي الله عليه وسلم ـ فرمود: صفت کسي که بر حدود خدا ايستاده است و براي از بين بردن منکرات قيام مي کند و صفت کسي که در آن مي افتد (تجاوز کند) مانند مردمي است که قرعه انداختند که در يک کشتي، بعضي بالا و بعضي در پايین قرار گرفتند. مردمي که در پايين بودند، چون مي خواستند آب بنوشند بايد از بالاي کساني که بالاتر از آنها بودند، مي گذشتند. با خود گفتند: چه مي شود که ما در جای خويش شکافي ايجاد کنيم و کساني را که بالاتر از ما هستند آزار ندهيم. اگر آنها را به کارشان بگذارند، همه هلاک شوند و اگر دستشان را بگيرند، خود نجات مي يابند و همه را نجات مي دهند.

شروط امر به معروف و نهي از منکر:

کسي که مي خواهد اين وظيفه مهم را انجام دهد و کار او مؤثر واقع شود، اولاً بايد خود را اصلاح نمايد و نفس خود را تزکيه کند؛ در غير اينصورت زحمات او در اين زمينه نتيجه نخواهد داد. خداوند ـ سبحانه و تعالی ـ کساني را که گفتارشان با کردارشان موافق نيست، توبيخ مي فرمايد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ. كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ» «اي مؤمنان! چرا سخني (به ديگران) مي گوييد که خودتان برابر آن عمل نمي کنيد؟ اگر سخني را بگوييد و خودتان برابر آن عمل نکنيد، موجب کينه و خشم عظيم خدا مي گردد» (صف/2 و 3).

و در جایی دیگر مي فرمايد: «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ» «آيا مردم را به نيکوکاري فرمان مي دهيد و خود را فراموش مي کنيد؟ (و به آنچه به ديگران مي گوييد خودتان عمل نمي کنيد؟) در حالي که شما کتاب مي خوانيد. آيا شما نمي فهميد و عقل نداريد؟» (بقره/44).

ثانياً: براي رضاي خدا و نجات جامعه و بندگان خدا، اين کار را انجام دهد، نه براي ريا و خودنمايي و کسب شهرت و غيره. خداوند متعال می فرمايد: «وَمَا أُمِرُواْ إِلَّا لِيَعْبُدُواْ ﭐللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ ﭐلدِّينَ حُنَفَاءَ » «به ايشان دستور داده نشده، مگر اينکه مخلصانه و حق گرايانه، خدا را بپرستند و عبادت کنند» (بينة/ 5).
ثالثاً: پيشه کردن صبر و شکيبايي و به کارگيري حوصله؛ زيرا در اين راه، انسان با بي مهري و جفا و اذيت و آزارهاي زيادي روبرو مي شود. بنابراين بايد حليم و بردبار بود و با استقامت و پايداري به کار خود ادامه داد و نا اميدي و بدبيني را از خود دور نمود.

به اين خاطر، لقمان حکيم ابتدا به فرزندش توصيه مي کند که نماز بخواند و ارتباطش با خداوند ـ عزّوجل ـ نیکو باشد؛ يعني نفس خود را تزکيه و اصلاح کند «يَا بُنَيَّ أَقِمِ ﭐلصَّلوةَ، اي فرزندم نماز را بر پا دار». سپس به او مي گويد: «وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَﭐنْهَ عَنِ ﭐلْمُنکَرِ، و به کار نيک دستور بده و از کار بد، نهي کن». بعد به او مي گويد: «وَﭐصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَکَ إِنَّ ذَ لِکَ مِنْ عَزْمِ ﭐلْأُمُورِ، و در برابر مصائبي که به تو مي رسد، شکيبا باش. اينها همه از کارهاي اساسي و مهمي است که بايد بر آن عزم را جزم کرد و ثبات ورزيد» (لقمان/ 17).

روش امر به معروف و نهي از منکر

ناگفته نماند که انجام هر کاري، راه و روش مخصوص دارد؛ اگر آن راه و روش طي شود، نتيجه خواهد داد.
در امر به معروف و نهي از منکر، بايد با حکمت، بصيرت و مشورت پيش رفت؛ زماني که منکر و کار زشت را ديديم، مبادا داد و فرياد بکشيم و بد و بيراه بگوييم. ابتدا بايد دست به دعا برداريم و از خدا کمک بجوييم و بينديشيم و مشورت کنيم که از کجا شروع کنيم و چگونه اقدام نماييم.

خداوند متعال مي فرمايد: «ﭐدْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَﭐلْمَوْعِظَةِ ﭐلْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِـالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ» «مردمان را با سخنان استوار و بجا و اندرزهاي نيکو و زيبا، به راه پروردگارت فرا خوان و با ايشان، به شيوه هرچه نيکوتر و بهتر گفتگو کن» (نحل/ 125).

روايت شده که حضرت حسن بن علي و برادرش حضرت حسين ـ رضي الله عنهم ـ روزي مردي را ديدند که وضو درست نمي گيرد. با هم مشورت کردند که چه کاري انجام دهيم که به او بفهمانيم وضو درست بگيرد.

گفتند: از او مي خواهيم که بین ما قضاوت کند تا ببينيم کداميک از ما وضوي بهتري مي گيرد. وقتي با هم شروع به وضو گرفتن کردند، مرد متوجه شد و گفت که وضوي من اشکال دارد و وضوي شما درست است.

امام شافعي ـ رحمة الله عليه ـ مي فرمايد: «من نصح اخاه في السر فقد زانه و من نصح اخاه في الجهر فقد شانه» «کسي که برادرش را دور از انظار مردم نصيحت کند، او را زيبا کرده است و کسي که برادرش را آشکارا پند دهد، او را زشت و رسوا کرده است».

خدايا چنان کن سرانجام کار

تو خشنود باشي و ما رستگار

اللّهم أرنا الحق حقا و ارزقنا اتباعه و أرنا الباطل باطلا و ارزقنا اجتنابه

سبحان ربک رب العزة عما يصفون و سلام علي المرسلين و الحمد لله رب العالمين.