سنّت های نماز: نماز با ترک سنّتی از سنّت هایش باطل نمی شود و سجده سهو لازم نمی گردد، بلکه موجب اسائه ی ادب (بی حرمتی) می شود، امّا اگر سنّت مؤکده (مانند سنّت نمازهای پنج گانه) را همیشه ترک نماید و به ترک آن- العَیاذ بالله تعالی - عادت نماید، گناهکار می شود.
سنّت های نماز:
نماز با ترک سنّتی از سنّت هایش باطل نمی شود و سجده سهو لازم نمی گردد، بلکه موجب اسائه ی ادب (بی حرمتی) می شود، امّا اگر سنّت مؤکده (مانند سنّت نمازهای پنج گانه) را همیشه ترک نماید و به ترک آن- العَیاذ بالله تعالی - عادت نماید، گناهکار می شود. از جمله سنّت های نماز می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- بالا بردن هر دو دست برای تکبیر تحریمه:
به این طریق که مرد، دست ها را پیش از تکبیر تحریمه تا برابر گوش ها بالا بیاورد؛ بنا بر عمل پیامبر اکرم(ص): «إِنَّ النَّبِیَّ عَلَیهِ السَّلامُ کانَ إِذا کَبَّرَ رَفَعَ یَدَیهِ حِذاءَ اُذُنَیهِ» رَواهُ اَحمَدُ وَ اِسحاقٌ. و زن دست ها را تا برابر شانه بالا بیاورد و انگشت ها را به حالت عادی بگذارد.
2- تکبیر مقتدی همزمان با تکبیر امام باشد؛ به شرطی که پیش از امام از تکبیر فارغ نشود.
3ـ گذاشتن دست راست بر روي دست چپ:
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إنَّ مِنَ السُّنَّة وَضعَ الیَمِینِ عَلی الشِّمالِ تَحتَ السُّرَّةِ».
مردها پس از گفتن الله اكبر، دست راست را بر روي دست چپ، زير ناف قرار دهند و خانم ها باید دست ها را روي سينه بگذارند.
4- خواندن «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ وَ تَبَارَكَ اسْمُكَ وَ تَعَالَي جَدُّكَ وَ لاَ اِلَهَ غَيْرُكَ» در اوّل نماز.
5- گفتن «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم»:
خداوند منّان می فرمایند: «فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ» (نحل/98).
6- گفتن «بسم الله الرحمن الرحیم» قبل از سوره حمد.
* سنّت در قرائت آن است كه در حالت مقيم بودن و اطمينان خاطر، در نماز صبح و ظهر، سوره های «طوال مفصّل» (از سوره ي حجرات تا سوره ي بروج) بخواند. در نماز عصر و عشا «اوساط مفصّل» (از سوره ي بروج تا سوره ي لم يكن) و در نماز مغرب «سوره های قصار» (از لم يكن تا آخر قرآن) خوانده شود؛ ولي به اين صورت هميشه عمل كردن مسنون نيست. پيامبر اكرم(ص) گاهي در نماز فجر «معوذتين» (هر دو قل أعوذ) مي خواندند و گاهي در نماز مغرب، سوره ي «طه» و سوره ي «النّجم» و «المرسلات» را مي خواندند. پس اگر مقتدي ها فارغ و مشتاق باشند، خواندن قرائت طولانی اشكالي ندارد.
7- بعد از خواندن «... ولا الضّالین» امام و مقتدی آمین بگوید.
پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِذَا أَمَّنَ الإِمَامُ فَأَمِّنُوا» (بخارى/781).
8- آهسته گفتن «أعوذ بالله ...» و «بسم الله ...» و «آمین».
9- گفتن تکبیر در انتقالات (الله اکبر قبل از رکوع و بعد از قومه و ...).
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «یُکَبِّرُ عِندَ کُلُّ خَفضٍ وَ رَفعٍ» رواه ترمذی.
10- گرفتن هر دو زانو با دست ها در رکوع در حالی که انگشتان هر دو دست باز باشد.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «اِذَا رَکَعتَ فَضَع یَدَیکَ عَلَی رُکبَتَیکَ وَ فَرِّج بَینَ اَصَابِعَکَ» رواه طبرانی.
11- هموار داشتن پشت در رکوع در حالی که سر نه بالا باشد نه پایین؛ بنا بر عمل پیامبر گرامی اسلام(ص) «کَانَ اِذَا رَکَعَ بَسَطَ ظَهرَهُ» (رَوَاهُ اِبنُ مَاجَه) همچنین :«کَانَ اِذَا رَکَعَ لَایُصَوِّبُ رَأسَهُ وَ لَا یُقَنِّعِهُ» رواه ترمذی.
12- زن باید در رکوع بازوهایش را به شکم بچسباند و همچنین نباید زیاد خم شود.
13- در رکوع سه مرتبه «سبحان ربی العظیم» بگوید.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «اِذَا رَکَعَ اَحَدُکُم فَلیَقُل فِی رُکُوعِهِ سُبحَانَ رَبِّیَ العَظِیمِ» رواه ترمذی.
14- تحمید:
با گفتن تحمید «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَه»، از ركوع بلند شده و كاملاً صاف بايستد و در همان حالت ايستاده بگويد: «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد». بايد توجّه داشت كه اين، در صورت خواندن نماز به تنهایي است. امّا در صورت خواندن نماز با جماعت، امام «سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ» و مقتدی فقط بايد «رَبَّنَا لَكَ الْحَمْد» را بگويد.
پیامبر اکرم(ص) فرموده اند: «إِذَا قَالَ الاِمَامُ سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ قُولُوا رَبَّنَا لَكَ الْحَمْدُ» (رَوَاهُ اَلجَمَاعَةُ إِلَّا إبنُ ماجَه).
15- ترتیب به سجده رفتن:
بدين صورت كه ابتدا هر دو زانو را بر زمین گذاشته، سپس هر دو دست و پس از آن، بيني و پيشاني را ميان هر دو دست قرار دهد و انگشتان هر دست را به هم چسبانده، به سوي قبله بگرداند. همچنین انگشتان پاها را به طرف قبله متوجّه سازد.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «إِذا سَجَدَ المُؤمِنُ سَجَدَ کُلُ عُضوٍ مِنهُ فَلیَوَجَّه مِن أًعضائِه القِبلَةَ مَا استَطاعَ»
و در هنگام سجده نباید انگشتان پا از زمین جدا شود.
16- مرد در حالت سجده بازوها را از پهلو، شكم را از ران و ساعد دست را از زمين دور نگه دارد. زن در سجده همه ی این اعضا را به هم بچسباند.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «کَانَ إِذَا سَجَدَ جَافَی حَتَّی أَنَّ بَهمَةً لَو أَرادَت أَن تَمُرَّ بَینَ یَدَیهِ لَمَرَّت» (رواه مسلم).
17- تسبيح سجده را به صورت اعداد فرد و حداقل سه بار بخواند: «سبحان ربی الاعلی».
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «إِذا سَجَدَ أَحَدُکُم فَلیَقُل فِی سُجودِه سبحان ربی الاعلی».
18- زن در حالت سجده و قعده هر دو پا را از سمت راست بیرون کند (که در اصطلاح تورّک نشستن می گویند) و در نهایت پوشش، شکم را به ران ها و ساق دست ها را به زمین و بازوها را به پهلو بچسباند.
19- در میان دو سجده، اندازه یک تسبیح نشسته و تکبیر گفته به سجده رود.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «ارفع رأسک حتی تستوی جالساً».
20- بعد از اینکه سجده کرد، تکبیر گفته بر روی قدم های دو پا بدون فوت وقت و بدون کمک گرفتن از دست ها بلند شود.
پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «کان ینهض فی الصلاة علی صدور قدمیه».
21- طرز برخاستن از سجده بر عكس همان طريقي است كه به سجده رفته بود. بدين گونه كه ابتدا پيشاني و بعد بيني و پس از آن دو دست و سپس زانوها را از زمين بلند كند.
22- در رکعت دوم، اعمال رکعت اول را تکرار نماید به جز خواندن «سبحانک اللّهم...» و «أعوذ بالله ...».
23- بعد از بلند کردن سر از سجده دوم در رکعت دوم، مرد پای چپ را فرش کرده روی آن بنشیند و انگشتان پای راست را خم کرده، طوری قرار دهد که انگشتان هر دو پا و دست ها به سمت قبله باشند.
24- نمازگزار در رکعت های سوم و چهارم نمازهای فرض، فقط سوره فاتحه را بخواند.
بنا بر عملی که از پیامبر گرامی اسلام(ص) ثابت شده است: «قرأ فی الاخیرین فاتحة الکتاب».
25- بعد از قعده اخیر درود زیر را بخواند:
«اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ عَلَي اِبْرَاهِيْمَ وَ عَلَي آلِ اِبْرَاهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْد. اَللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ عَلَي آلِ مَحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَي اِبْراهِيْمَ وَ عَلَي آلِ اِبْراهِيْمَ اِنَّكَ حَمِيْدٌ مَّجِيْد».
بعد از آن دعای مسنون و روایت شده را بخواند: (اَللّهم اغفر لی ...).
26- هنگام سلام دادن صورت خود را به سمت راست و چپ بگرداند.
از پیامبر گرامی اسلام(ص) ثابت شده است: «کان یسلم عن یمینه حتی یری بیاض خده الایمن و عن یساره حتی یری بیاض خدِّه الایسر».
27- امام در هنگام سلام دادن به طرف راست و چپ خویش، فرشتگان و مقتدیان سمت راست و چپ خود را نیت کند. مقتدی در سلام دادن اگر پشت سر امام قرار داشت به هر دو طرف نیّت وی را داشته باشد و اگر چنین نبود به هر طرفی که امام قرار داشت، نیّت او را داشته باشد. امام سلام دوم را آهسته تر گوید و سلام مقتدی بعد از سلام امام باشد.
* کسی که نماز را به تنهایی می خواند، در سلام خود به هر دو طرف فقط ملائکه را نیت کند.
مستحبات نماز:
آداب جمع ادب و آن عملی است که پیامبر گرامی اسلام(ص) آنرا یکبار یا دو بار انجام داده اند و بر آن مواظبت نفرموده اند مانند: بیشتر از سه بار گفتن تسبیحات رکوع و سجود.
به جای آوردن ادب، مستحب است و ثواب دارد و ترک آن گناهی ندارد.
1- در حین تکبیر تحریمه، کف های دست خود را از آستین بیرون کند و زن این عمل را انجام ندهد.
2- در حالت قیام به جایگاه سجده نگاه کند و در رکوع به انگشتان پا و در حالت سجده به بینی و در قعده به سینه خود و در وقت سلام دادن به شانه های خود نظر کند تا خضوع و خشوع نماز حاصل گردد.
3- نمازگزار تا حد امکان سرفه نکند و در هنگام خمیازه در صورت امکان دهانش را بسته نگه دارد و ضرورتاً، دست خود را بر دهان نهد.
4- نمازگزار (امام و مقتدی) هنگام «حی علی الصلاة» بایستد و با جمله «قد قامت الصلوة » نماز را شروع کند.
5- اگر کسی بخواهد از جلوی نمازگزار بگذرد، نمازگزار به او اشاره کند و عملی اضافه انجام ندهد.
منابع و مآخذ:
1- هدایه شریف (لشیخ الاسلام برهان الدین ابی الحسن علی بن ابی بکر الفرغانی المرغینانی متوفای 593 هـ .ق)
2- ردّ المحتار علی درّ المختار شرح تنویر الابصار محمد امین الشهیر به ابن عابدین
