فرایض خارج از نماز، فرايض داخل نماز، واجبات نماز، فرق حکمی میان فرض و واجب، فرق میان فرض و واجب از نظر عقیده
1- پاك بودن بدن نماز گزار از نجاست حقيقي (مانند خون و ادرار و . . .) و حكمي (مانند: بی وضویی و جنابت)
خداوند متعال در قرآن مجید می فرمایند: «... وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا...» (مائده/6).
2- پاك بودن لباس و مكان نماز:
خداوند متعال در قرآن مجید می فرمایند: «وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ» (مدثر/4).
3- پوشاندن عورت:
خداوند متعال در قرآن مجید می فرمایند: «يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ...» (اعراف/31).
عورت مرد از ناف تا زیر زانو و تمام بدن زن عورت است مگر صورت و هر دو دست تا مچ و هر دو پا (قدم) تا قوزک كه به سبب ضرورت پوشاندن آنها لزومي ندارد.
*اگر يك چهارم از اعضایی که در مردان يا زنان عورت محسوب می شوند در نماز برهنه شود، نماز فاسد مي گردد. گيسوهاي زن يك عضو مستقلي هستند و چنانچه يك چهارم آن برهنه باشد نماز فاسد مي شود.
*اگر زن با صداي بلند در نماز قرائت بخواند به علّت عدم ضرورت نمازش باطل مي شود.
*اگر كسي را پارچه و لباسي به مقدار پوشاندن عورت ميسر نشود، نماز او برهنه جايز است.
4- ادای هر نماز در وقت خودش:
به دلیل فرمایش خداوند متعال: «إنّ الصَّلوةَ کانت علی المؤمنینَ کتابًا موقوتا» (نساء/ 103).
5- استقبال قبله:
خداوند متعال در قرآن مجید می فرمایند: « ... وَ حَيْثُ مَا كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ...» (بقره/150).
*اگر جهت قبله براي كسي معلوم نبود و نمي دانست به كدام طرف نماز بخواند، بايد بپرسد. اگر کسی نبود سپس جستجو کند (تحرّی کند)، سپس طبق نظرش نماز بخواند، اگر بدون تحرّی، نماز را شروع كرد، نمازش صحيح نيست.
*اگر شخصي به سبب ترس از دشمن، نمي تواند رو به جانب قبله كند، به هر سو كه ممكن است نماز بخواند.
خواندن نماز نفل در صحرا و بيابان بر چهارپا، هواپیما، قطار، ماشين و . . . به هر سمتي كه در حركت اند، جايز است، گرچه رو به جانب قبله هم نباشد. اگر نماز فرض بود، در سواری نیز جایز است اگر امکان پیاده شدن نباشد؛ مشروط بر اینکه در هنگام افتتاح نماز، رو به طرف قبله باشد. اگر چه بعداً بنا به دلایلی تحویل از قبله صورت پذیرد.
بنا به فرمایش پیامبر اکرم(ص): «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ».
يكي از شرايط نماز، نيت است. براي اداي نماز نفل، سنّت و تراويح، نيت مطلق هم جايز است، ولي براي فرض و وتر، همزمان با تكبير تحريمه بايد نيت تعيين شود. بدين صورت كه قطعاً بداند كه نماز ظهر يا عصر را مي خواند. مقتدي بايد اقتدا به امام را نیز نيت كند، امّا نيت تعداد ركعات لازم نيست.
توضیح : اگر هر یک از فرائض داخل و خارج نماز ترک شود، نماز باطل است و باید نماز را دوباره بخواند.
فرايض داخل نماز :
خداوند متعال در قرآن کریم فرمودند: «... وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ» (بقره/238).
خداوند متعال در قرآن کریم فرمودند: «وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ» (مدثر/3).
خداوند متعال در قرآن کریم فرمودند: «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ... » (مزمل/20).
خواندن قرائت در دو ركعت اول از نمازهاي پنجگانه و در هر سه ركعت وتر و در هر ركعت نفل، فرض است.
خواندن سه آيه كوچك يا يك آيه بزرگ كه به اندازه سه آيه كوچك باشد، فرض است
خداوند متعال در قرآن کریم فرمودند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا...» (حج/77).
در نمازهای دو ركعتی در رکعت دوم و در نمازهای سه رکعتی در ركعت سوم و در نمازهای چهار رکعتی در ركعت چهارم، نشستن به مقدار خواندن تشهّد، فرض است.
7- ترتیب در ادای فرایض:
ترتيب در اركان نماز (ارکانی که در هر رکعت یکبار انجام می شود) فرض است؛ بدين گونه كه: هر ركني بايد در محل خود ادا گردد، مگر سجده ي دوم که اگر در ركعتي يك سجده فراموش شد، نماز فاسد نمي شود و سجده ي فراموش شده را در ركعت بعدی بايد قضا كرد، سپس سجده سهو بجا آورد. همچنین ترتیب بین اعمالی که در کل نماز بدون تکرار فقط یکبار انجام می گیرد هم فرض است، مثل تکبیر تحریمه و قعده آخر.
8- خارج شدن نمازگذار به اراده خود:
یعنی شخص نمازگزار در قعده اخیر بعد از نشستن به مقدار تشهّد با فعلی از افعال اختیاری از نماز خارج شود. (قول امام ابوحنیفه)
1- لفظ تکبیر (الله اکبر).
2- قرائت فاتحه.
3- ضمّ سوره در تمام ركعات نفل و وتر و در دو ركعت اول از فرايض.
4- رعايت ترتيب: در افعالی که در هر رکعت تکرار می شود مثل سجده.
5- اداي اركان با آرامش و طمأنینه.
6- قعده‌ي اولي.
7- خواندن تشهّد در قعده‌ي اولي و قعده ی اخیر
8- قرائت با صداي بلند براي امام در دو ركعت صبح، مغرب، عشاء، جمعه و عيدين، و آهسته خواندن در ظهر، عصر و نوافل روز.
9- «قَومَه» (راست ايستادن بعد از ركوع) در قول اصح.
10- «جَلَسَه» (آرام گرفتن بین دو سجده).
11- خارج شدن از نماز با لفظ «سلام».
12- خواندن دعاي قنوت در وتر.
13- تكبيرات عيدين.
با ترك نمودن فرض، نماز باطل مي‌شود و با ترك نمودن واجب در صورت فراموشي، سجده ي سهو لازم مي شود و نماز صحيح است و اگر سجده ي سهو نكرد يا واجبي را عمداً ترك كرد، اعاده نماز واجب است.
اگر کسی فرضی از فرایضی را که متفق علیه است، انکار کند یا حقیر شمارد، استخفاف و استهانت گفته می شود و استخفاف و استهانت در دین کفر است ولی اگر واجب را انکار کند کافر نبوده ولی مرتکب گناه کبیره و مبتدع گفته می شود.
*طريقه ي سجده ي سهو اين است كه بعد از خواندن تشهد، سلام داده (امام طرف راست ولی فرادا هر دو طرف) و دو سجده كند و بعد نشسته تشهّد، درود و دعا بخواند و به هر دو جانب سلام گويد.
اگر در يك نماز، واجبات متعدّدي سهواً ترك گرديد، اداي يكبار سجده ي سهو كافي است.
مسبوق به پيروي از امام، سجده ي سهو كند امّا با امام سلام ندهد (زیرا نماز او هنوز تمام نشده است) و اگر در بقيه ي نماز خود سهو کرد، دوباره سجده ي سهو كند.
