در فضیلت قربانی قربانی کردن بسیار ثواب دارد؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و سلم ) می فرماید: پسندیده ترین عمل نزد خداوند متعال در روزهای عید قربان، ذبح حیوان قربانی است. این عمل در ایّام قربانی نزد خداوند متعال از تمام اعمال نیک دیگر بهتر است. قبل از این که خون قربانی بر زمین ریخته شود، به درگاه خداوندی شرف قبول می یابد؛ از این رو، با وسعت قلب قربانی کنید.
کتاب الاضحیّه
در فضیلت قربانی
قربانی کردن بسیار ثواب دارد؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و سلم ) می فرماید: پسندیده ترین عمل نزد خداوند متعال در روزهای عید قربان، ذبح حیوان قربانی است. این عمل در ایّام قربانی نزد خداوند متعال از تمام اعمال نیک دیگر بهتر است. قبل از این که خون قربانی بر زمین ریخته شود، به درگاه خداوندی شرف قبول می یابد؛ از این رو، با وسعت قلب قربانی کنید.
رسول الله ( صلی الله علیه و سلم ) فرمودند: به اندازه موهایی که بر بدن حیوان قربانی است، به همان اندازه به صاحبش نیکی می رسد.
سبحان الله؛ اندکی تأمّل کنید؛ چه عملی به این اندازه ثواب دارد. از ذبح نمودن حیوانی به عنوان قربانی، صدها هزار نیکی به صاحبش می رسد. اگر شخصی به منظور شمردن موهای گوسفندی، از صبح تا غروب مشغول باشد، باز هم نمی تواند آنرا حساب کند؛ پس خودتان در نظر داشته باشید که چه اندازه ثواب نصیب انسان می شود.
شایسته است که افراد متدیّن، اگر چه قربانی بر آنها واجب نباشد، امّا باز هم این عمل مهم را نادیده نگرفته و قربانی نمایند؛ زیرا اگر این فرصت از دست برود، جای دیگری میسّر نخواهد گشت و کسی نمی تواند به این سادگی، این اندازه نیکی کسب نماید.
برای افراد توانگر مناسب است همان طوری که برای خود قربانی می کنند، برای خویشاوندانی که وفات نموده اند مانند: مادر، پدر و .... نیز قربانی کنند تا آنها نیز از این ثواب بسیار بزرگ محروم نباشند.
همچنین شایسته است که عوض پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) و همسرانش و عوض بزرگان خود نیز قربانی کنند و با این عمل، روح آنها را شاد نمایند. اگر نمی توانند، حدّاقل برای خود قربانی کنند؛ زیرا ذبح قربانی در ایّام عید بر توانگر واجب است.
برای کسی که استطاعت قربانی داشته باشد و باز هم جهت انجام این عمل اقدام ننماید، کمال محرومی و بد نصیبی است. علاوه بر آن، چنین افرادی به علّت عدم ذبح قربانی نیز گنه کار می باشند.
چون شخص می خواهد حیوان قربانی خود را ذبح نماید، نخست آن را رو به قبله خوابانیده و این دعا را بخواند: «اِنِّی وَجَّهتُ وَجهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَواتِ وَالاَرضِ حَنِیفاً وَّ مَا اَنا مِنَ المُشرِکِینَ اِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحیَایَ وَ مَمَاتِی لِلهِ رَبِّ العَالَمِینَ ، لَا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَلِکَ اُمِرتُ وَ اَنا مِنَ المُسلِمِینَ» " اَللُّهُمَّ مِنکَ وَ لَکَ " سپس " بسم الله ، الله اکبر" گفته و حیوان قربانی را ذبح نماید.
سپس بعد از ذبح نمودن، این دعا را بخواند «اَللّهُمَّ تَقَبَّلهُ مِنِّی کَما تَقَبَّلتَ مِن حَبِیبَکَ مُحَمَّدٍ وَّ خَلِیلِکَ اِبراهِیمَ عَلَیهِمَا اَلصَّلوةُ وَ السَّلَامُ».
قربانی بر چه کسی واجب است ؟
* کسی که بر او صدقه ی فطر واجب است، در روزهای عید قربان، ذبح قربانی نیز واجب است. اگر این اندازه مال ندارد که بر او صدقه ی فطر واجب گردد، ذبح حیوان قربانی هم واجب نمی گردد. البتّه اگر با وجود آن، باز هم قربانی کند، موجب اجر زیادی می گردد.
* بر مسافر، قربانی واجب نیست.
وقت قربانی
* وقت قربانی از روز دهم ذی الحجه (عید قربان) تا نزدیک به غروب دوازدهم، یعنی سه روز می باشد. هر روزی که دلش خواست می تواند قربانی کند؛ ولی بهترین روز برای قربانی، روز اوّل، سپس دوّم و سرانجام سوّم می باشد.
* ذبح قربانی قبل از نماز عید درست نیست؛ هنگامی که مردم نماز عید را خواندند، آنگاه باید قربانی نمایند. ولی اگر شخصی در روستایی قرار گرفته بود که نماز عید در آنجا خوانده نمی شد، می تواند در آن روستا قبل از نماز عید هم قربانی خود را ذبح کند.
* اگر شخصی قربانی خود را به روستایی بفرستد که در آنجا نماز عید خوانده نمی شود و آنجا قبل از نماز عید ذبح شود، درست است؛ اگر چه خودش در شهر باشد. صاحب قربانی می تواند بعد از ذبح، آن را طلب نموده و از گوشت اش استفاده نماید.
* روز دوازدهم ذی الحجه(روز سوم عید قربان) تا قبل از غروب آفتاب، ذبح حیوان قربانی درست است؛ بعد از غروب آفتاب ذبح حیوان قربانی درست نیست.
* در ایّام قربانی، هر وقت که دلش می خواهد قربانی کند. فرقی نمی کند که حیوان قربانی را در روز ذبح کند یا در شب؛ ولی ذبح نمودن آن در روز بهتر است.
* اگر شخصی اول و دوم عید قربان در مسافرت بود و روز سوم، قبل از غروب آفتاب به منزل رسید، یا جایی پانزده روز به نیّت اقامت نشست، بر نامبرده قربانی واجب است.
همچنین اگر شخصی آن مقدار مال نداشت که قربانی بر وی واجب باشد، اما در روز سوم عید، قبل از غروب آفتاب ثروتمند شد، بر شخص مذکور ذبح قربانی واجب است.
بهتر است هر شخص قربانی اش را خودش ذبح کند
* بهتر است صاحب قربانی، حیوان قربانی خود را به دست خود ذبح کند. اگر نمی تواند، جهت ذبح به دیگری امر نموده و خودش همان جا بایستد. اگر زنی به علّت رعایت حجاب نتوانست آنجا حاضر شود، ایرادی ندارد.
نیّت کردن هنگام قربانی
* هنگام ذبح حیوان قربانی، به زبان نیّت کردن و دعا خواندن ضروری نیست. اگر شخصی فقط در دل تصوّر نمود که من قربانی ذبح می کنم و به زبان چیزی نگفت، بلکه فقط «بسم الله ، الله اکبر» گفته و حیوان قربانی را ذبح نمود، صحیح است. البتّه اگر دعایی که قبلاً ذکر شد، بخواند بهتر است.
قربانی کردن از جانب دیگران واجب نمی گردد
* بر هر فرد، لازم است که فقط از جانب خود قربانی کند. عوض فرزندان قربانی نمودن، واجب نیست. حتّی اگر شخصی بچّه ای نابالغ داشت و لو این که توانگر باشد، باز هم بر پدر واجب نیست که عوض او از اموال خود یا از بچّه قربانی کند. اگر شخصی به جای بچّه ی نابالغ خود قربانی کرد، خوب است؛ ولی از اموال خودش قربانی کند نه از اموال بچّه اش.
مسایلی در مورد حیوان قربانی
* قربانی بز، نر بز، قوچ، میش، گاو، گاومیش، و شتر نر و ماده درست و از حیوانات دیگر درست نیست .
* قربانی گاو، گاومیش و شتر، برای هفت نفر درست است؛ البتّه شرط این است که هنگام تقسیم گوشت، سهم هیچ یک از دیگری بیشتر نباشد و هدف همه ی آنها قربانی باشد نه گوشت خوردن.
اگر سهم یکی از آنها کمتر باشد، قربانی هیچ یک از آنها درست نیست.
* اگر کمتر از هفت نفر، گاوی یا شتری جهت قربانی خریده و آن را ذبح نمودند درست است و هیچ گونه ایرادی ندارد. البتّه اگر هشت نفر جهت قربانی یک گاو شریک شوند، قربانی هیچ یک از آنها صحیح نمی گردد.
* اگر شخصی گاوی جهت قربانی خرید به این نیّت که افراد دیگر را نیز در این مورد شریک خود سازد، سپس چند نفر را شریک خود ساخت قربانی همه درست است.
اگر به این نیّت خرید که تنها خودش آن را قربانی نموده و افراد دیگر را شریک نسازد، بهتر است آن گاو را تنها خودش قربانی کند. اگر افراد دیگر را شریک ساخت توجّه نماید آنها چگونه افرادی هستند؛ اگر توانگرند ایرادی ندارد و اگر فقیرند، درست نیست.
* اگر قربانی شخصی گم شد، بدین خاطر حیوانی دیگر به جایش خرید سپس اوّلی پیدا شد، توجّه شود اگر آن شخص توانگر است یکی از آن دو حیوان را ذبح کند و اگر فقیر است باید هر دو را ذبح کند.
* اگر هفت نفر جهت قربانی گاوی، با هم شریک شدند، بعد از ذبح نمودن نباید گوشت آن را تخمینی تقسیم نمایند؛ بلکه باید به خوبی با ترازو به طور مساوی وزن کنند؛ اضافه و کم نمودن آنها گناه است. ولی اگر به بعضی قسمت ها که به اعتبار گوشت کمتر بودند کلّه و غیره نهادند که به اعتبار وزن از قسمت های دیگر بیشتر و به اعتبار مرغوبیّت بهتر نبودند باز هم ایرادی ندارد.
* اگر بز یا نربز کمتر از یک سال سن داشت قربانی آن جایز نیست؛ چون سالی کامل بر آن بگذرد، آن وقت قربانی آن جایز می گردد. اگر گاو و گاومیش کمتر از دو سال سن داشت یا شتری کمتر از پنج سال سن داشت، قربانی آن ناجایز است؛ البتّه اگر قوچ یا میش طوری فربه باشد که بعد از گذشتن شش ماه به اندازه ی یک ساله مشاهده گردد، حتی اگر با قوچ ها و میش های یک ساله باشد تشخیص داده نمی شود که کدام یک شش ماهه و کدام یک ساله است آن وقت قربانی شش ماهه از آن هم درست است و گرنه گذشت سالی کامل بر آن الزامی است.
* اگر حیوانی، کور باشد، توجّه شود اگر یک سوّم یا بیشتر بینایی چشم آن از بین رفته، قربانی آن حیوان ناجایز، و گرنه جایز است. نیز اگر یک سوّم گوش یا دم یا بیشتر از آن بریده شده، قربانی آن ناجایز، و گرنه جایز است.
* اگر حیوانی قربانی این قدر لنگ باشد که با سه دست و پا راه رفته و یکی از آنها را هرگز بر زمین نگذارد یا آن را بر زمین گذاشته البتّه نمی تواند با آن راه برود، قربانی این هم درست نیست. اگر بر زمین گذاشته و به حالت لنگی راه می رود، قربانی آن درست است.
* اگر حیوانی چنان لاغر است که استخوانش اصلاً مغز ندارد، قربانی آن درست نیست. اگر لاغری آن حیوان به این اندازه نرسد، آن وقت قربانی اش درست است؛ ولی قربانی حیوان چاق و فربه بهتر است.
* قربانی حیوانی که اصلاً دندان ندارد درست نیست. اگر بعضی از دندان هایش ریخته و اکثرشان باقی است، قربانی آن حیوان درست است.
* قربانی حیوانی که اصلاً گوش نداشته باشد درست نیست. اگر گوش دارد، ولی بسیار کوچک اند، ایرادی ندارد.
* قربانی حیوانی که اصلاً شاخ نداشته باشد یا قبلاً داشت و بعداً شکست، درست است؛ البتّه اگر شاخ های آن حیوان کلّاً از بیخ بیرون آمدند، قربانی آن درست نیست.
* قربانی حیوان اخته درست است. نیز قربانی حیوانی که به بیماری خارش مبتلا است درست است. البتّه اگر به علّت آن، بسیار لاغر شده آن وقت درست نیست.
* اگر شخصی حیوانی جهت قربانی خرید؛ سپس آن حیوان چنان معیوب شد که قربانی اش جایز نمی باشد، باید عوض آن، حیوان دیگری خریده و ذبح نماید. ولی اگر آن شخص فقیر است و بر آن قربانی واجب نیست، آن وقت برایش ذبح همین قربانی درست است.
مسایلی در مورد گوشت و پوست قربانی
* شخصی که قربانی ذبح می کند می تواند هم خودش از آن خورده و هم به خویشاوندان و همسایگان و نیازمندان بدهد.
بهتر است یک سوم آن را در میان فقرا تقسیم نماید. اگر شخصی کمتر از آن صدقه نمود، باز هم گنه کار نمی باشد.
* پوست حیوان قربانی را صدقه نماید، یا آن را فروخته و پولش را به شخصی بدهد که مستحق زکات باشد. اگر شخصی پوست حیوانی قربانی را فروخت، باید همان پول را که گرفته صدقه نماید. اگر آن را عوض نمود، گنه کار می باشد.
* قیمت پوست قربانی را در مسجد یا در امور خیریه ی دیگر صرف نمودن جایز نیست؛ باید همین طور صدقه نماید.
* اگر شخصی از پوست قربانی استفاده کرد؛ مثلاً برای خود مشک یا دلو یا مصلّی درست کرد، باز هم درست است.
* دادن گوشت، چربی، پوست حیوان قربانی به قصّاب به عنوان دستمزد درست نیست؛ باید دستمزد او را از جانب خود بپردازد.
* اگر حیوان قربانی، ریسمان و یا گردن بند داشته باشد، باید صدقه گردند.
مسایل متفرّقه
* اگر بر شخصی، قربانی واجب نبود، امّا با وجود آن باز هم حیوانی به نیّت قربانی گرفت، ذبح آن حیوان در ایّام عید قربان، واجب می گردد.
* اگر شخصی که قربانی بر او واجب بود در ایّام قربانی، قربانی ذبح ننمود، باید بعداً قیمت یک قربانی را صدقه نماید؛ ولی اگر حیوانی خرید، باید آن حیوان را صدقه نماید.
* اگر شخصی گفت: فلان حاجتم بر آورده شود، حیوانی قربانی خواهم کرد؛ اگر آن حاجتش بر آورده شد، باید حیوانی قربانی کند. فرقی نمی کند غنی باشد یا فقیر. در چنین مواقع، باید تمام گوشت آن قربانی را صدقه نماید؛ نه خودش از آن بخورد و نه به توانگران جهت خوردن دهد. اگر مقداری از آن گوشت را خودش خورد یا به توانگران داد، باید همان اندازه مجدداً صدقه نماید.
* اگر شخصی به خوشی و رغبت خود برای ایصال ثواب کسی که فوت شده قربانی کند آن شخص می تواند از آن گوشت هم خودش خورده و هم به دیگران بدهد و هم برای خود ذخیره نماید؛ حکم آن، مانند حکم قربانی خودش می باشد.
* اگر متوفّی جهت قربانی وصیّت نموده که از ثروتم برایم قربانی کنید و مطابق با وصیّت او از مالش قربانی کردند، آن وقت صدقه نمودن تمام آن گوشت واجب می باشد.
* اگر شخصی عوض شخصی غایب، بدون اجازه اش قربانی کند، آن قربانی از طرف او ادا نمی شود. حتّی اگر در سهمی از گاو، فرد غایب را بدون اجازه اش سهیم سازد، قربانی هیچ یک از آنها درست نمی باشد.
* اگر شخصی حیوانی جهت پرورش به این شرط به دیگری داد که جزئی از آن حیوان، متعلّق به پرورش دهنده باشد و پرورش دهنده، آن حیوان را بدون اذن مالک به شخصی فروخت و مشتری آن حیوان را جهت قربانی ذبح نمود، قربانی آن شخص درست نمی باشد؛ باید این حیوان از مالک اصلی خریداری شود.
* اگر هفت نفر که در گاوی شریک بودند با هم توافق کردند که تمام گوشت آن حیوان را در میان فقرا تقسیم نمایند، یا تمام گوشت ها را پخته و به مستمندان بدهند ایرادی ندارد.
* دادن قیمت پوست قربانی به عنوان دستمزد جایز نیست؛ زیرا صدقه نمودن آن واجب است.
* دادن گوشت قربانی به کفّار هم درست است؛ به شرطی که به عنوان دستمزد نباشد.
* قربانی حیوان آبستن هم درست است؛ اگر بچّه اش زنده بیرون آمد، همراه با مادرش ذبح گردد.
