از عبادات هيچ چيزي، مفيدتر از رهايي دل از افكار و انديشه ها نيست. يك ساعت اصلاح و فارغ بودن دل، بهتر از عبادت جن و انس اسـت. براي هر چيز پاك كننده اي است و پاك كننده دل، ذكر الهي مي باشد.
در قرآن کریم آمده است: «اُولَئِكَ كَتَبَ فِيْ قُلُوْبِهِمُ الْاِيْمَانَ» آنها كساني اند كه[خدا] در دل هايشان ايمان را ثابت گردانيده.
و نيز فرموده است: «مَنْ خَشِيَ الرَّحْمَنَ بِالْغَيْبِ وَ جَاءَ بِقَلْبٍ مُّنِيْبِ» كسي كه از خداي مهربان غائبانه بترسد و در روز قيامت با دلي رجوعگر بسوي پروردگار خويش، بيايد».
و همچنين فرموده است: «وَ لَكِنَّ اللهَ حَبَّبَ اِلَيْكُمُ الْاِيْمَانَ وَ زَيَّنَهُ فِيْ قُلُوْبِكُمْ»«ليكـن خدا ايمان را براي شما دوست داشتني گردانيـد و آن را در دل هاي شما بياراست».
و فرموده است: «اِنَّ فِيْ ذَلِكَ لَذِكْرَي لِمَنْ كَانَ لَهُ قَلْبٌ» يقيناً در آن پندي است براي كسي كه قلبي [متفكر] داشته باشد.
و نيز فرموده است: «اُولَئِكَ الَّذِيْنَ امْتَحَنَ اللهُ قُلُوْبَهُمْ لِلتَّقْوَي»«آن گروه كساني هستند كه خداوند متعال دل هايشان را براي تقوا آزموده است.»
و همچنين فرموده است: «يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَّ لَا بَنُوْنَ اِلَّا مَنْ اَتَي اللهَ بِقَلْبٍ سَلِيْمٍ» روزي كه مال و فرزندان نفعي نمي رساند مگر كسي كه به حضور خداوند با دلي سالم بيايد.
.jpg)
رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: «همانا در بدن انسان يك تكه گوشت است كه هـرگاه آن اصلاح شود، تمام بدن اصلاح مي شود و هرگاه آن فاسد شود، تمام بدن فاسد مي شود. آگاه باشيد كه آن پاره گوشت، دل است».
نبي اكرم(ص) فرمودند: «براي هر چيز پاك كننده اي است و پاك كننده دل، ذكر الهي مي باشد». پس ذكر، دل را صاف و پاك مي سازد تا اين كه مانند قنديل مي گردد، پس به سبب وجود انوار قدسيه و قلبيه، در آينه دل، افعال به خاطر لطافت قلب نقش مي گردد و بينايي دل تا حضور مقدس خداوند متعال مي رسد.
در كتاب جامـع الاصول آورده است، حضرت حارث(رح) فرمود: آفت دل انسان، مشغوليت دل او از خداي تعالي به غير است. پس در اين اثنا غفلت در دل بوجود مي آيد. همانگونه كه خداوند متعال فرموده است: «وَ لَاتُطِعْ مَنْ اَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا»«از كسي كه دلش را از ذكرمان غافل گردانديم اطاعت نكن.»
رابعه عدويه(رح) مي فـرمايد: مردم دل هاي خود را از ياد خداي تعالي به دنيا مشغول گرداندند؛ اگر دنيا را ترك مي كردند البته دل هايشان در عالم ملكوت جولان و تفريح مي كرد، سپس به طرف آنها با فايده بسيار بر مي گشت.
از خالد بن معدان(رح) منقول است: هيچ بنده اي نيست، مگر براي او دو چشم در چهره اش است كه به وسيله آنها امور دنيا را مي بيند و دو چشم در دل كه به وسيله آنان امور آخرت را مي بيند و هر گاه خداوند متعال براي بنده خيري را اراده كند، چشمان دل او را باز مي كند كه، به وسيله آن دو، وعده هاي الهي را به توفيق خداي تعالي مي بيند و اگر اراده خدا در حق بنده غير اين باشد، او را بر كوري دلش ترك مي كند. سپس خالد اين آيه را تلاوت كرد: ]اَمْ عَلَي قُلُوْبٍ اَقْفَالُهَا[ «آيا بر دل هاي ايشان قفل مي باشد».
و از احمد خضرويه(رح) روايت است كه فرمود: «دلها مانند ظروف مي باشند، هرگاه كه از حق پر شوند زيادي انوار حق بر اعضاء ظاهر مي شود و هر گاه كه از باطل پر شوند، زيادي تاريكي آنها بر اعضا ظاهر مي گردد».
ابوتراب(رح) گفت: از عبادات هيچ چيزي، مفيدتر از رهايي دل از افكار و انديشه ها نيست.
ذوالنون مصري(رح) گفته است: يك ساعت اصلاح و فارغ بودن دل، بهتر از عبادت جن و انس اسـت و حقيقتاً كه سلـف صالحيـن در قطع كردن دلبستگي هاي دنيوي و دور كردن مشاغل و موانع از دلها مي كوشيدند. هرگاه دل از موانع فارغ گردد، به سبب فطرت و خلقت اصليش، («فطرة الله التي فطر الناس عليها» و «كل مولود يولد علي الفطرة») به محبت خالق خود مي رسد و حال آنكه دل از خطرات و امراض باطني فارغ نمي شود، مگر به وسيله ذكر الله؛ چرا كه ذكر، تصفيه كننده دل مي باشد.
چرا كه دل داراي آينه دو رو است كه يك طرف آن صاف و طرف ديگر تيـره مي باشد، طرف صاف آن برابر همين دنيا است كه عبارت از عالم ملك و عالم شهادت و عالم كون و فساد مي باشد؛ پس هر چيزي كه با اين طرف روبرو شود در آن منقوش مي گردد، در نتيجه دل از خير به سوي شر و بدي مايل مي شود و احياناً از شر به طرف خير، بر مي گردد.
و جانب تيره، برابر با عالم ملكوت است كه آن عالم غيب يعني عالم سماوات است، پس هرگاه كه انوار عالم غيب بر ظلمت و كثافت دل و طاعت او بر معصيت او غلبه كند، دل به عالم ملكوت، مايل مي شود. پس به سلوك آن مشغول مي گردد و مقامات نفس را مي پيمايد، بنابراين هرگاه مقامي از مقامات نفس را طي كند، همان طرفي كه مقابل عالم ملكوت از تيـرگي است روشن مي شود تا اينكه همه تيرگي ها نيست و نابود مي گردند.
پس در اين وقت سالك با هر دو چشمان خويش مي نگرد و از هر دو عالم بهره مي گيرد و جمع مي كند؛ يعني از آنچه كه تعلّق به عالم بالا دارد و از آنچه كه تعلّق با عالم كَون و فساد دارد. بنابراين جسم او در ميان اجسام ديگر لطيف مي گردد.
بنابراين هرگاه اين شخص را، جاذبه لطف و عنايت ازلي به لقاء حق به سبب چشيدن حلاوت ذات مقدس فرا بگيرد، جانب كثيف بر طرف صيقل داده شده، غالب مي گردد. چنان غلبه اي كه از آن فنا شدن از اين عالم محسوس و بقا در عالم قدس حاصل مي شـود و صاحب كشف را چيـزهايي كه در عالـم بالا از غائِبات و غرائب مي باشد، فرا مي گيرد.
اين مرتبه اي است كه خداوند متعال هر كسي را از بندگان خويش بخواهد به آن مخصوص مي گرداند و خداي تعالي، صاحب فضل و مهرباني زياد است.
حضرت امام ربانی(رح) در مکتوبات خویش اینچنین می فرماید: اگر دل به غیر او سبحانه گرفتار است، خراب و ابتر است، از مجرد اعمال صوری و عبادات رسمی کاری نمی گشاید.
سلامتی قلب از التفات به ماسوی او تعالی و اعمال صالحه که به بدن تعلق دارند و شریعت به اتیان آن امر فرموده، هر دو در کارست. دعوای سلامت قلب، بیاتیان اعمال صالحه بدنیه، باطل است. همچنان که در این نشات، روح، بی بدن غیر متصور است، احوال قلبی، بی اعمال صالحه بدنی محال است.
